Luxueuze spoelen
Inhoudsopgave
Lang niet al het handwerkgereedschap is nog in gebruik; sommige technieken zijn zo goed als verdwenen. Kent u nog frivolité? Of knoopwerk? Deze technieken – vroeger gemeengoed, nu een zeldzaamheid – hebben eigen ‘gereedschappen’, namelijk spoelen.
Frivolité spoeltjes, knoopspoel of knottingspool
Frivolité spoeltjes zijn gemaakt in veel verschillende materialen. Ze bestaan uit twee plakjes of schildjes schildpad, been, kunststof, zilver etc. In het midden tussen deze twee plakjes is een verdikking waar het garen omheen gewikkeld wordt. De spoeltjes zijn 5 tot 8 cm lang en 1 tot 1,5 cm breed. De plakjes of schildjes eindigen enigszins krom met punten die naar elkaar toe neigen. Op de foto ziet u een zilveren frivolité spoel gemaakt door de zilversmid J. Hoogervorst uit Leiden tussen 1933 en 1956.
De knoop of knottingspoel heeft veel gelijkenis met de frivolitéspoel, maar wat afmetingen en materiaal zijn ze verschillend. Deze knoopspoel is 10 tot 15 cm lang en 3 tot 4 cm breed; een stuk forser dus. Wel zit ook hier in het midden een verdikking om het garen op te wikkelen. De uiteinden zijn echter ronder en gaan niet naar elkaar toe. Deze spoelen worden alleen van zeer kostbaar materiaal gemaakt zoals parelmoer, ivoor, goud, schildpad .Vaak hebben ze een versiering met ander materiaal, zoals bijvoorbeeld email. De knoopspoel op de foto is van parelmoer en ingelegd met zilver. Er is ook nog verf te zien met een deel van de Franse tekst.
Op bovenstaande foto’s is het verschil tussen de twee types spoelen duidelijk te zien.
Gebruik en effect frivolitéspoel
Frivolité is een oude knooptechniek. Met de draad en het spoeltje kun je knoopjes en lusjes maken. Hier is veel variatie in aan te brengen. Deze techniek werd veel gebruikt om bijvoorbeeld kleedjes te maken die ooit in de mode waren. Ook werden, voordat we massaal overgingen op de wegwerpzakdoek, veel zakdoeken afgewerkt met een smal frivolitérandje. In de damesmode zijn ook veel kraagjes in deze techniek gemaakt of punten die je op een revers kon maken. In veel Nederlandse en buitenlandse handwerkboeken en mode tijdschriften werd deze techniek beschreven, patronen gedeeld en uitgelegd hoe het eindresultaat te gebruiken was.
Gebruik knoop- of knottingspool
Met de draad van de spoel worden alleen knoopjes gemaakt die dicht tegen elkaar gelegd worden. In de Engelstalige boeken noemt men het dan dat het lijkt op een snoer kraaltjes of pareltjes. Het lange snoer knoopjes wordt in een tasje of mandje bewaard. Het wordt wel een ‘vergeten techniek’ genoemd – mogelijk omdat het in de 18e en 19e eeuw hoofdzakelijk in Engeland en Frankrijk populair was. Het knoophandwerk werd alleen beoefend door de dames uit de hogere kringen. Zo konden ze onderling pronken met hun exotische spoel. Het knopen ging zonder te hoeven nadenken want er was géén patroon nodig voor alleen knoopjes. Uiteindelijk werden deze draden met knoopjes gebruikt om kleding te versieren. Bij het gebruik van dikker garen werd het knoopjessnoer gebruikt voor franjes of kwasten aan gordijnen.
In het tijdschrift ‘Handwerken zonder Grenzen’ van september 2004 wordt aan deze techniek aandacht besteed onder de Engelse naam ‘knotting’. Waarschijnlijk omdat het in Nederland niet of nauwelijks gemaakt werd en er géén officiële Nederlandse naam bekend is.
Een prachtig portret: Cunegonda van Saksen
Er zijn schilderijen bekend van hoge adellijke dames met een mooie knoopspoel. Zo rond 1750 is er een portret gemaakt van Prinses Adelaïde, de dochter van Lodewijk XV. Maar ook van Aartshertogin Marie-Antoinette van Oostenrijk en Anne Countess of Albemarle.
Bij al deze dames zie je de knoopspoel goed – maar niet duidelijk is waar de geknoopte draad blijft. Het bijzondere van bovenstaand schilderij is dat we de mooie knoopspoel in de éne hand zien en aan haar andere hand hangt het tasje waar de geknoopte draad in bewaard wordt. Dit is een schitterend voorbeeld hoe de dames werkten en ook de rijke kleding en sieraden komen prachtig uit.
Dit portret van Cunegonda is nog tot begin april te zien in het Limburgs museum in Venlo, op de schitterende tentoonstelling “De vergeten prinsessen van Thorn”. Het geeft ons een prachtig beeld van een vergeten handwerktechniek uit lang vervlogen tijden en hoe de adellijke dames gekleed gingen en hun tijd doorbrachten.
Lees ook van de verzamelaar:
De naaidoos, over antiek zilver naaigerei en meer
Bekijk ook de collectie van Zilver.nl: