Bijzondere versieringen op kluwenhouders uit verschillende Nederlandse steden.
Inhoudsopgave
Zilveren kluwenhouders dienden in de 18e en 19e eeuw om het dunne garen gemakkelijk aan de rokband te hangen. Een kluwenhouder bestaat dan ook uit een klos voor het garen, die opgehangen wordt in een beugel; dit geheel hangt aan een rokhaak. Deze rokhaak schuift achter de rokband. Een nuttig voorwerp, dat vooral werd gebruikt voor het pronken tijdens de theekransjes met de dames “van gegoede afkomst”.
Zilveren kluwenhouders zijn gemaakt in verschillende uitvoeringen, en zijn in de loop van de tijd voorzien van verschillende versieringen. Deze versieringen komen regelmatig terug. Veel zilversmeden uit verschillende steden zoals o.a. Dordrecht en Enkhuizen hebben juweeltjes van kluwenhouders gemaakt, waarvan we graag enkele voorbeelden in dit blog laten zien.
Zeg het met bloemen!
De linker zilveren kluwenhouder is waarschijnlijk een “goedkoop” model. Aan de kleine haak (waar dus weinig zilver voor nodig was) is een dunne plaat van zilver bevestigd. Deze beugel is wel mooi gegraveerd met bloemen en takjes. De grove houten klos maakt het tot één geheel. Deze zilveren kluwenhouder is gemaakt door zilversmid Hein Minnema van Bokma uit Sneek in 1872, wat erg laat is voor dit type kluwenhouders.
De middelste zilveren kluwenhouder is rijk versierd met bloemen. Naast de gebloemde beugel heeft hij ook nog een fraaie bloem tussen de haak en beugel. De klos is waarschijnlijk van ebbenhout en deze wordt door een mooi versierde zilveren pin vastgehouden. De maker van deze kluwenhouder is zilversmid Johannes van Bergen uit Utrecht en het geheel is gemaakt in 1757.
De rechter zilveren kluwenhouder heeft naast de bloemversiering een tuinvaasmotief in het midden, wat kenmerkend is van deze tijd. De zilveren pin waarmee deze ebbenhouten klos vastgemaakt is heeft ook een “tuinvaas”-handvat. De maker van dit mooie stuk antiek is zilversmid Jan van Gelderen, één lid van de grote Van Gelderen-zilversmeden familie; het stuk zilver komt uit Schoonhoven en is afgeslagen met de jaarletter voor 1791.
Schelpen en harten
Schelpen en harten komen regelmatig voor als versiering in antiek zilver; soms gezamenlijk en soms apart. Het zijn beide symbolen van de liefde, maar de schelp staat nog voor veel meer zoals leven, vruchtbaarheid, geluk en rijkdom. Mogelijk zijn deze zilveren kluwenhouders huwelijksgiften van de aanstaande echtgenoot. Het linker exemplaar heeft een benen spoel, en is gemaakt door zilversmid Cornelis Dermoey uit Dordrecht in het jaar 1747.
Het rechter exemplaar is van de hand van zilversmid Leendert van der Werf, gemaakt in 1763 – en ook afkomstig uit Dordrecht. Deze zilveren kluwenhouder heeft nog een bijzonder extraatje: een korte breischede aan de bovenkant. Het lijkt mij meer voor de sier dan dat het handig in gebruik is.
Houders zonder en met spoel
De linker zilveren kluwenhouder ziet er net anders uit dan de andere. De versiering is een combinatie van een bloem op de haak en een schelp op de houder. Maar dit exemplaar heeft géén klos; je kunt het garen zo op de pin schuiven en mogelijk is er nooit een klos is geweest. Het kan ook zijn dat de spoel verloren is gegaan; hier komen wij nu nooit meer achter. Deze eenvoudige kluwenhouder komt uit het noorden van ons land, namelijk uit Leeuwarden. Hij is gemaakt door zilversmid Petrus van Asten. De zilveren kluwenhouder is niet voorzien van een jaarletter. Als een indicatie van ouderdom nemen we het moment van zilversmid worden en overlijden: Van Asten werd zilversmid in1728 en is overleden in 1765.
Het rechter exemplaar heeft wel weer een benen spoel en deze is gemaakt door zilversmid Johannes Wilhelmus van den Hoet uit Gouda in 1778. Deze zilveren kluwenhouder heeft een eenvoudige, weinig uitbundige versiering.
Omgekeerd hart en een bloemenmand
Bij de linker zilveren kluwenhouder is een verscholen hart verwerkt om een schelp in de cartouche tussen houder en rokhaak. Het bijzondere bij deze kluwenhouder is, dat de spoel ook van zilvergemaakt is – een zeldzaamheid. Mede hierdoor zal het een erg kostbaar stuk zijn geweest, mogelijk speciaal gemaakt voor een geliefde. De maker is zilversmid Jan van Meten uit Middelburg. De afgeslagen jaarletter is een L en die is gebruikt in zowel 1723 als 1747. In die hele periode heeft Van Meten gewerkt dus hij kan in beide jaren gemaakt zijn.
De rechter kluwenhouder heeft een bloemenmand op de haak. Deze is gemaakt in Enkhuizen, gezien de 3 haringen als stadsmerk, waarschijnlijk door Hendrik Tiedeman in 1749. Zilver uit Enkhuizen is weinig bewaard gebleven, gelukkig is deze houder niet omgesmolten.
Nogmaals Dordrecht
De linker twee zilveren kluwenhouders hebben we al eerder langs zien komen. Het rechter exemplaar is versierd met de bekende schelp en het omgekeerde hart. Op het bovenste puntje van de rokhaak is een hoofd zichtbaar – een mooi weergegeven gezicht met iets haar eromheen, een vrouw? Gezichten worden vaker gebruikt als versiering; het zijn dan meestal grote hoofden met een wilde gezichtsuitdrukking en woest haar. Misschien krijgers of piraten? Deze afbeelding is juist heel fijntjes gemaakt. Net als de linker zilveren kluwenhouder op de foto is deze gemaakt door Leendert van der Werf uit Dordrecht, echter wel een paar jaar later, namelijk in 1768. De gegevens van deze Dordtse zilversmeden komen uit het recent verschenen boek “De Dordtse Roos”, een prachtig naslagwerk. De roos is de stadskeur van Dordrecht vandaar de titel.
Met deze voorbeelden uit de verschillende zilversteden zien we dat kluwenhouders niet streekgebonden waren. De overeenkomst is dat ze, behalve de eerste Friese, allemaal uit de 18e eeuw komen. Ook in de versiering zijn overeenkomsten, namelijk de bloemen, harten en schelpen. Zilveren kluwenhouders zijn echt prachtig gemaakt zodat de deftige huisvrouw kon pronken met haar nijverheid en bezit. Helaas zijn kluwenhouders zeldzame stukken antiek zilver, maar als echte verzamelaar blijf ik speuren. Wie weet komen er nog meer pareltjes op mijn pad.