- Home
- /
- Over zilver
- /
- De naaidoos, over antiek zilver naaigerei en meer
De naaidoos, over antiek zilver naaigerei en meer
Door Een verzamelaar•geschreven op 5 oktober 2021• 6 reacties
Inhoudsopgave
- 1. Antiek naaigerei
- 2. Zilveren rijgnaalden
- 3. Liefdesset ?
- 4. Liefdesverklaringen op antiek naaigerei
- 5. Zilveren kluwenhouders
- 6. Zilveren kluwenhouders met een gordelhaak
- 7. De Vingerhoed
- 8. Vingerhoedmakers
- 9. Gabler, een grote vingerhoed maker uit Duitsland
- 10. Nederlandse zilversmeden die vingerhoeden maakten
- 11. Naairingen
- 12. Materialen
- 13. Compendium of naainecessaire, echt en net echt!
- 14. Antieke priemen, het gebruik
- 15. Versieringen en modellen
- 16. Historische symbolen
- 17. De verschillende materialen van de priemen
- 18. Naaipriemen uit de 19e eeuw
- 19. Naaigarnituren
Antiek naaigerei
Een naaidoos was vroeger in iedere huishouding aanwezig. Soms een kostbare, soms een eenvoudige doos. Iedere huisvrouw was in het bezit van naai-en handwerkgerei, tegenwoordig is dat minder. In de 18de en vroeg 19de eeuw was het verschil in afkomst van een gezin heel duidelijk. De lagere klasse moest hard werken om het hoofd boven water te houden. De elite had personeel dat het werk deed en de huisvrouw kon zich bezig houden met haar handwerk en fijn naaiwerk. Deze groep mensen had gereedschap van kostbare materialen zoals parelmoer, schildpad goud en zilver.Zilveren rijgnaalden
Tot deze laatste categorie horen deze zilveren rijgnaalden. De 18de en vroeg 19de eeuwse naalden zijn vaak breed in verhouding tot de latere en met een mooie versiering door de zilversmid gemaakt, mogelijk in opdracht want er zijn er veel ongemerkt.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030449-1200x800.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/knottedoek-1.jpg.jpeg)
Liefdesset ?
In Friesland werden in de 17de en 18de eeuw linnen doeken geborduurd met hoekmotieven, een middenmotief en een spreuk en altijd in rode zijde. Dit was alleen weggelegd voor de welgestelden. Dit waren de z.g. knottedoeken. Wilde een jonge man een meisje ten huwelijk vragen dan gebruikte hij zo'n familiedoek deed er wat munten in en legde er een losse knoop in. Wanneer het meisje de munten aanvaardde en de knoop, of knot op z'n Fries, verder aantrok dan accepteerde zij het huwelijksaanzoek en kon er getrouwd worden. De knoop is zo een verbindende factor geworden. Een strik heeft ook een knoop en deze versiering zien we o.a. terug in broches. Er zijn ook scharen met onder de ogen een strikmotief, een verdekt liefdessymbool.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1010369-1200x800.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1010255-1200x800.jpg.jpeg)
Liefdesverklaringen op antiek naaigerei
Bij deze gouden set naaigerei zijn er gespen als versiering en hebben zij geen enkel nut. De naaldenkoker lijkt te sluiten met de gesp, maar deze zit aan de schuif vast en gaat zo over de koker heen. De gesp is in ons dagelijks leven een sluiting die 2 delen met elkaar verbind, maar is het hier de verbindende factor tussen 2 mensen? Het zal in opdracht gemaakt zijn voor een geliefde. Alle delen zijn gemerkt met het eikenblaadje dat tussen 1853 en 1905 gebruikt is, helaas géén meesterteken.Zilveren kluwenhouders
Bij het breien en haken heeft men altijd een kluwetje garen, om het wegrollen hiervan te voorkomen waren er vele hulpmiddelen. Men kende de kluwenbakjes of kluwenmandjes, die op tafel gezet werden. Deze konden van verschillende materialen gemaakt zijn, bijvoorbeeld:- hout
- schildpad
- papier-maché
- en zilver
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/zilveren-wolmandje-van-wijk-anno-1826-1.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030317-1200x800.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030500-600x900.jpg.jpeg)
Zilveren kluwenhouders met een gordelhaak
Er waren kluwenhouders bestaande uit een gordelhaak met daaronder een benen of ivoren spoel waar garen opgewonden werd. De kluwenhouder op de foto is gemaakt in 1736 te Amsterdam.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030493-2-e1527341839739-683x1024.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/zilveren-kluwenhouder-jvan-straten-hoorn.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030520-1200x800.jpg.jpeg)
De Vingerhoed
De geschiedenis van de vingerhoed Vingerhoeden worden al vele eeuwen gebruikt om de vingers van gebruiksters te beschermen tegen de scherpe top van een stalen naald. Zowel de vorm als het gebruikte materiaal zijn in de loop van de tijd veranderd. De oudste vingerhoeden werden van messing gemaakt; hierbij werd een plaatje metaal rond gebogen en gesoldeerd. Toen ontbrak de ronde bovenkant (top) nog. In de ring werden handmatig putjes geslagen. Deze putjes dienden - en dienen nog steeds in onze huidige vingerhoeden - ervoor nog steeds voor dat de naald niet wegglijdt bij het door de stof of leer duwen van de naald.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/vingerhoed-1200x1944.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/IMG_8990.jpg.jpeg)
Vingerhoedmakers
In de 17de eeuw had Nederland een paar bloeiende vingerhoedfabrieken waar buitenlanders graag een kijkje kwamen nemen. Het gevolg was dat de kennis van het vingerhoed maken nu ook naar het buitenland ging en daar een goed lopende vingerhoed industrie tot ontwikkeling kwam. Een broer van een Amsterdamse vingerhoedmaker ging bijvoorbeeld naar Londen en als gewiekst zakenman begon hij daar zijn eigen fabriek. De Nederlandse vingerhoedindustrie ondervond de gevolgen van deze nieuwe concurrenten en uiteindelijk stopte de Nederlandse massaproductie. In Engeland zijn een aantal vingerhoedmakers actief in de 18 en 19de eeuw. Voorbeelden hiervan zijn : In Londen:- Charles May, mt. C.M
- Samuel Pemberton, mt. SP
- James Fenton, mt. J.F
- Henry Griffith& Sons, mt.H.G&S
- James Swann, mt J.S of J.S&S
- Charles Horner, mt CH
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/Unknown-3.jpeg.jpeg)
Gabler, een grote vingerhoed maker uit Duitsland
In Duitsland waren ook diverse firma's die vingerhoeden maakten. De bekendste is Gabler; deze is al rond 1800 begonnen met de fabricage. De firma Gabler heeft een grote variatie van sierrandjes en als kenmerk meestal een ster op de top. Soms is het sierrandje van emaille met bloemen. In de putjes is het zilvergehalte “800” ingeslagen.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/ALTER-GABLER-FINGERHUT-THIMBLE-in-SILBER-8oo-_1.jpg.jpeg)
Nederlandse zilversmeden die vingerhoeden maakten
In Nederland maken sommige zilversmeden vingerhoeden, maar deze productie is niet fabrieksmatig. Enkele voorbeelden van deze makers zijn:- Dirk Greup (Schoonhoven, 1828-1864), hij maakte een vrij grote vingerhoeden met in de versierde rand de tekst: “vaart wel-vergeet mij niet”, mt. G28
- Van Amelsfoort, (Tilburg, 1948-1950) mt JA6
- Firma Visser, (Den Bosch, 1868-1888) mt V&C1
Naairingen
Naast zilveren vingerhoeden komen ook zilveren naairingen voor. Naairingen zijn ovalen schildjes die als een ring om de vinger geschoven kunnen worden, zonder top. Deze naairingen worden aan de andere hand gedragen dan de vingerhoed. Ze dienen ter bescherming van de huid van de handwerkster : de scherpe punt van de naald komt tegen de naairing aan en niet in de huid. Er zijn nog maar weinig dames die deze naairingen gebruiken – maar ze maken een prachtig verzamelobject.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/zilveren-naairing-ribpatroon.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/05/foto-1.jpg.jpeg)
Materialen
Naast de besproken zilveren en gouden vingerhoeden, zijn vele andere materialen gebruikt in de fabricage van vingerhoeden. In Frankrijk zijn bijvoorbeeld tussen 1800 en 1825 prachtige parelmoeren vingerhoeden gemaakt. Wanneer ze zijn voorzien van een geëmailleerd viooltje dan spreken we van “Palais Royal” naar de locatie in Parijs waar ze verkocht werden. Parelmoer is dun en heel mooi maar erg teer. Deze zijn eigenlijk niet voor gebruik maar voor de verzamelaar en de pronk.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030477-1200x800.jpg.jpeg)
Compendium of naainecessaire, echt en net echt!
Compendium of naainecessaire, een luxe uitvoering. Een compendium bestaat meestal uit : een vingerhoed, een garenklosje, een wasje, een strooiertje of geursponsje en een naaldenkoker.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1000163-1200x800.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030314-1200x800.jpg.jpeg)
Antieke priemen, het gebruik
Eeuwenlang zijn priemen een veel gebruikt voorwerp dat in geen naaidoos mocht ontbreken. Er moesten namelijk gaatjes gemaakt worden in leer, zeildoek en andere dikke stoffen om de naald er makkelijk door te laten gaan. In de loop der tijd verandert de functie wat, de stoffen die in de huishouding en kleding gebruikt worden zijn soepeler; toch blijft de priem in gebruik. Bij het toepassen van de priem in deze stoffen wijken de draden wat uiteen en de opening die ontstaat wordt met siersteekjes afgewerkt. Deze openingetjes werden in de kleding en mutsen gebruikt om lint doorheen te rijgen. Linten waren in de 18 de eeuw naast knopen de enige mogelijkheid als sluiting aan kleding. Wij hebben daar nu vele andere, praktischer manieren voor, zoals elastiek en ritsen. Maar elastiek wordt pas in het eerste kwart van de 19de eeuw geïntroduceerd. Ritssluitingen en drukknopen komen weer een eeuw later; Prym is hiervan het bekendste merk.Versieringen en modellen
De zilveren priemen hebben een stevig handvat en worden in een schede geschroefd. Deze schede heeft een tweeledig doel: de scherpe punt van de priem wordt beschermd en blijft scherp, maar zorgt er ook voor dat diezelfde punt iets anders niet kan beschadigen. Het handvat aan de bovenkant van de 18de eeuwse priem kent vele verschijningsvormen : platte uitgezaagde figuren zoals schepen, gezichten,dieren of een neutrale voorstelling.De handvatten van de zilveren priem na het eerste kwart van de 19de eeuw hebben doorgaans een vier of zeskantige omtrek,een glad bolletje, een rib motief of een andere gegraveerde versiering.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030775-1200x800.jpg.jpeg)
Historische symbolen
De priem met de keeshond heeft wel een bekende historie. Rond 1785-1790 was in Holland de strijd gaande tussen de Prinsgezinden, aanhangers van stadhouder Willem V en de Patriotten die meer democratisering wilden. Beide partijen hadden symbolen waaraan men ze kon herkennen. De Oranjegezinden hadden een oranjeboom en de portretten van Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen. De Patriotten hadden als kenmerk: de keeshond, portret van Hendrik Hooft -de burgemeester van Amsterdam- de vrijheidshoed en de haan (een Frans republikeins vrijheidssymbool). Veel zilversmeden wilden niet uitkomen voor welke "partij" men was en lieten het meesterteken achterwege. Veelal zijn de 18de eeuwse zilveren priemen ongemerkt of hebben alleen een later herkeur. Toch zijn er ook gemerkte voorwerpen bekend. Zo zien we dat ze soms voor beide groeperingen voorwerpen maakten. Deze priem met keeshond is gemaakt door Johannes Schepens die gewerkt heeft in Amsterdam tussen 1761 en 1807. Een uitgebreid artikel over dit onderwerp staat in De Stavelij in Zilver, 25 jaar zilverclub in september 2000.De verschillende materialen van de priemen
Priemen zijn gemaakt van veel verschillende materialen van goedkoop naar kostbaar. Een paar eeuwen geleden werden ze gemaakt van materiaal dat voorhanden was en stevig zoals been en metaal. In de 18de eeuw komen er nuttige maar ook "pronk priemen" van goud, zilver en parelmoer. Niet alle zilveren priemen hebben ook een zilveren schede; zo komt roggehuid voor - maar dan wel weer afgewerkt met zilveren monturen . De donker gekleurde schede is van hout, ook met zilveren monturen. Deze combinatie kom je bij priemen zelden tegen, maar zie je wel regelmatig bij breischedes. Deze priem is gemaakt door Dirk Froger uit Amsterdam jaarletter 1773 (wat een verre voorvader zal zijn van de huidige zanger).Naaipriemen uit de 19e eeuw
Wanneer we wat verder in de tijd komen worden de handvatten eenvoudiger en ontbreekt soms de schede. Als deze schede ontbreekt, dan zie je dan ook géén schroefdraad. Zie je die wel, dan is de schede verdwenen. Is er géén schede maar is het uiteinde stomp dan hebben we te maken met een pijpenpeuteraar!:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030776-1200x800.jpg.jpeg)
:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/P1030794-1200x800.jpg.jpeg)
Naaigarnituren
Er zijn ook naaigarnituren van Nederlandse makelij. Een naaigarnituur is een etui, met daarin een setje naaigerei. De inhoud bestaat meestal uit een naaldenkoker, een schaartje, een rijgnaald, een priem en een vingerhoed. De 4 eerstgenoemde hebben eenzelfde mooie gravering door de zilversmid vakkundig gemaakt. De vingerhoed wijkt bijna altijd af omdat die door een ander (buitenlands) bedrijf is gemaakt.:quality(80)/blog.zilver.nl/wp-content/uploads/2018/04/5-delig-zilveren-naaigarnituur.jpg.jpeg)
Kluwenhouders: van praktisch tot pronk
Het is vol van tassen hier! Tassenmuseum Hendrikje Vakmanschap in oud en nieuw zilver Een zilveren lepel, ter gelegenheid van ....?