Zilver bewerken en versieren: hoe gaat dat in zijn werk?

Geplaatst door

Zilver is een prachtig edelmetaal met een luxe uitstraling. Het is mogelijk om allerlei soorten zilverwerk te maken, van sieraden tot bestek en van pennen tot broches. De vraag is alleen: hoe lukt het een edelsmid om het zilver een bepaalde vorm te geven? Er zijn verschillende manieren waarop zilver bewerkt en versierd kan worden. In principe kan je onderscheid maken tussen technieken om het zilver te vormen (zoals gieten en hameren) en technieken om het zilver vervolgens te versieren (zoals drijven, graveren en stempelen). Iedere techniek zorgt weer voor een ander uiterlijk, dus het is goed om te weten hoe zilverwerk aan zijn prachtige details komt. Ben je benieuwd hoe het in zijn werk gaat? Hier lees je alles over de manieren waarop zilver bewerkt en versierd kan worden.

zilversmid werkplaats
Oude zilversmid werkplaats in het Skansen open lucht museum te Stockholm Zweden.

Zilver gieten

Bij het maken van kleine voorwerpen of onderdelen werd er vaak gebruikt gemaakt van gietwerk. Of het nu om sieraden, bestek of andere gebruiksmiddelen gaat: met deze techniek kan er in één keer een mooi eindproduct worden gemaakt. Om te kunnen gieten moet er eerst een vorm worden gemaakt. Dit is een mal die de precieze vorm en details heeft van het eindproduct. Dit soort mallen worden meestal gemaakt van zand, maar er zijn ook gietvormen die van steen worden gemaakt. Welk materiaal er ook gebruikt wordt: de mal moet tegen extreem hoge temperaturen kunnen. Het zilver moet namelijk gesmolten worden, wat alleen lukt op een ontzettend hoge temperatuur. Het smeltpunt van zilver ligt op maar liefst 961,8 graden Celsius. Er is dus een speciale oven nodig om ervoor te zorgen dat het zilver vloeibaar wordt. Vervolgens kan het vloeibare zilver in de mal worden gegoten. Dit moet daarna een lange tijd afkoelen, waarna het zilver uit de mal kan worden gehaald.

Het resultaat

Het resultaat is een prachtig gedetailleerd product van zilver dat bovendien honderden keren exact kan worden nagemaakt. Zilver gieten is dus een goede manier om een grote oplage van een sieraad of voorwerp te maken. Gieten is een kunst een goed zilvergieter heeft jaren ervaring nodig. Ook de kwaliteit van de mallen is zeer belangrijk. Versieringen van zilver worden vaak gegoten zoals guirlandes, strikken en pootjes voor manden en serviezen. Ook bekroningen voor roomlepels, stelen van geboortelepels en pijpenwroeters zijn meestal gegoten.

Gegoten steel van een geboortelepel
Een gegoten steel van een zilveren huwelijkslepel

Hameren

Wanneer een edelsmid ervoor kiest om zilver te hameren, begint hij met een simpele platte plaat van zilver. Het zilver hoeft niet verhit te worden, want het is soepel genoeg om op een normale manier bewerkt te worden. Hameren is een vormgevende techniek. Met behulp van een hamer probeert de edelsmid het zilver vervolgens in de juiste vorm te krijgen. Er kunnen verschillende soorten hamers en aambeelden worden gebruikt, die allemaal weer een andere vorm hebben. Op deze manier is het mogelijk om een simpel zilveren plaatje unieke vormen te geven. Het enige nadeel van hameren is dat het zilver na een tijdje erg hard wordt, omdat het zilver steeds dichter op elkaar wordt geslagen. Daarom wordt het zilver tussendoor een klein beetje verhit en vervolgens weer afgekoeld met water. Dat zorgt ervoor dat het zilver soepel blijft, zodat de edelsmid weer verder kan met hameren. De hamerslag is soms nog wel aan de binnenzijde van een voorwerp zichtbaar terwijl de buitenzijde glad gepolijst is.

Walsen

Wanneer je zilver wilt gaan hameren, moet je beginnen met een plaatje in de juiste dikte. Maar hoe kom je aan zo’n plaatje? Dat gebeurt door middel van walsen. Bij deze techniek wordt een stukje zilver keer op keer door een wals gehaald. De wals bestaat uit twee rollende staven van stevig metaal. De afstand tussen deze staven kan steeds kleiner worden gemaakt, waardoor je het stukje zilver langzaam maar zeker ook platter maakt. Het walsen van zilver is een langdurig proces waarbij de edelsmid moet uitkijken dat het zilver niet scheurt of breekt. Het zilver moet dus geleidelijk steeds smaller worden gemaakt, zodat de druk van de wals niet te groot wordt voor het plaatje. Wanneer het zilver de juiste dikte heeft, is het mogelijk om verder te gaan met het vormen van een sieraad.

Drijven

Drijven is een techniek waarmee zilveren objecten versierd kunnen worden. De techniek lijkt eigenlijk op hameren, maar is een stuk gedetailleerder. De edelsmid moet dan ook veel voorzichtiger te werk gaan om mooie decoraties te maken. Daarom zorgt hij ervoor dat hij niet direct op het zilverwerk slaat, maar maakt hij gebruik van ponsjes. Dit zijn kleine metalen hulpstukjes die de klap van de hamer opvangen. Ieder ponsje heeft bovendien een andere vorm, dus ze versieren het zilver ook allemaal op een andere manier.

Bij deze techniek wordt niet de voorkant van het zilver bewerkt, maar de achterkant. Door op de achterkant van zilverwerk te slaan, wordt het zilver naar voren gedreven en ontstaat er aan de voorkant een bolling. Deze bolling is het doel bij drijven en kan voor hele subtiele versieringen zorgen. Het is hierdoor wel belangrijk dat de edelsmid op een harde ondergrond werkt die tegelijkertijd een beetje meebeweegt. Zo kan hij namelijk voldoende kracht zetten, maar is er ook genoeg ruimte voor het zilver om naar voren te drijven. Bekijk een gedreven motief op zilver eens van dichtbij en bewonder het vakmanschap, zo mooi!

Gedreven versiering in een zilveren schaal
Gedreven versiering in een zilveren schaal
achterzijde van een gedreven motief
Achterzijde van het gedreven motief in zilver

Forceren

Forceren is een oude techniek waarbij een zilveren plaat door middel van allerhande gereedschappen in de juiste vorm wordt vervormd. De te forceren mal van hout of staal wordt op een machine vastgezet door middel van het schroefdraad wat aan de binnenzijde van mal zit. Een vlakke plaat zilver wordt over de mal geforceerd met behulp van forceerstalen. Forceerstalen zijn allemaal verschillende handgemaakte gereedschappen, stokken met een puntstaal, platstaal of rondstaal. Zo wordt de zilveren plaat geforceerd. Forceren wordt gebruikt voor ronde zilveren voorwerpen zoals kinderbekers en voeten van kandelaars. Een filmpje over het forceren is te zien in het blog; kandelaar van lichtbron naar sfeermaker

Forceer gereedschap voor zilver
Forceer gereedschap voor zilver

Openwerken

Een andere eeuwenoude techniek om zilver te versieren, is het openwerken van het materiaal. Dit zie je niet alleen terug bij sieraden, maar bijvoorbeeld ook bij zilveren schalen, boekomslagen of zilver schepwerk. De techniek is eigenlijk heel eenvoudig, want er worden kleine stukjes uit het zilver gezaagd. Dit uitzagen is een tijdrovend karwei waarbij geen fouten gemaakt mogen worden. Met een mal werd het te zagen patroon op het zilver getekend waarna de klus kon beginnen. De stukjes die uit het zilver komen, worden allemaal opgevangen zodat ze later kunnen worden samengesmolten voor een nieuw zilveren sieraad.

Graveren is een verfijnd werk

Dit is wel een ontzettend verfijn werkje dat met een hele gedetailleerde figuurzaag gebeurt. Ook met een klein boortje is het mogelijk om zilver open te werken, maar dit zorgt meestal voor een minder gedetailleerd eindresultaat. Bij het meeste opengewerkte zilver vind je geometrische vormen terug. Deze vormen liggen dicht bij elkaar, waardoor het zilverwerk er bijna uitziet als kant. Het openwerken van zilver zorgt dus voor een hele elegante en verfijnde uitstraling. Nederland heeft vele hele goede handgraveurs gehad.

Met de hand uitgezaagd patroon in een zilveren natfruitlepel.
Met de hand uitgezaagd patroon in een zilveren natfruitlepel.

Graveren

De techniek van graveren vind je niet alleen terug in de wereld van de edelsmid, maar ook in de kunstwereld. In principe is de techniek hetzelfde, alleen wordt er een ander materiaal gebruikt. Bij het graveren wordt er gebruik gemaakt van een burijn: een soort kleine beitel. Deze wordt vervolgens in een bepaalde hoek op het zilver gezet, waarna er druk wordt uitgeoefend. Op deze manier ontstaat er een kleine kras op het zilver doordat er kleine beetjes zilver weg worden geschraapt. Het is mogelijk om kleine afbeeldingen of sierlijke lijnen op het zilverwerk te graveren, maar deze techniek wordt ook toegepast om namen of belangrijke data op een sieraad te zetten.

Het moderne graveren

Vroeger moest dit allemaal met de hand gedaan worden, maar tegenwoordig heeft een edelsmid een draaibank. Hiermee kan hij het zilverwerk automatisch draaien, zodat hij zich alleen nog maar bezig hoeft te houden met de burijn die hij vasthoudt. Daarnaast is het ook mogelijk om een sieraad te graveren met een computergestuurde graveermachine. Dat is een stuk makkelijker en sneller en zorgt bovendien voor een prachtig eindresultaat.

Een zilveren visdienschep, uitgezaagd, gegraveerd en gematteerd.
Een zilveren visdienschep, uitgezaagd, gegraveerd en gematteerd.

Vergulden

Je zou zeggen dat er bijna niks zo luxueus is als zilverwerk. Toch zijn er manieren om zilver nog bijzonderder en kostbaarder te maken. Vergulden is één van deze technieken. Bij het vergulden wordt het zilver eigenlijk voorzien van een dun laagje goud. Er zijn een aantal redenen waarom zilver verguld kan worden. Zo oxideert goud niet, waardoor dit edelmetaal het zilver als het ware beschermt. In Nederland is het vergulden van zilverwerk nooit populair geweest in Engeland en Italië was het dat lange tijd wel.

Tegelijkertijd is vergulden een techniek die het mogelijk maakt om goedkopere gouden voorwerpen te maken. Een sieraad dat verguld is, bestaat namelijk voor het grootste deel uit zilver en bevat maar een heel klein beetje goud. Aangezien zilver goedkoper is dan goud, is dit een goede manier om een voordeliger goudkleurige sieraad te maken.

Filigrain

Filigrain of filigraanwerk is een techniek die gebruikt kan worden om zilveren voorwerpen te vormen, maar ook om ze te versieren. Bij deze techniek worden er hele fijne zilveren draadjes gebruikt. Deze draadjes worden als het ware gevlochten, waardoor er hele mooie gedetailleerde versieringen ontstaan. De draadjes kunnen aan elkaar bevestigd worden voor een mooie gevlochten ring of vaas, maar ze worden ook als versiering gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan een zilveren sieradendoosje met een mooie omlijsting van filigraanwerk. Vroeger was filigrain vooral populair omdat het relatief weinig geld kostte. Van één gram zilver kan je namelijk al twee kilometer aan filigrain maken, waardoor je maar heel weinig materiaal nodig hebt om een zilveren voorwerp te versieren.

Zilveren filligrain tuitzeefje
Zilveren filligrain tuitzeefje

Stempelen

Wanneer een edelsmid snel en gemakkelijk een afbeelding op een stuk zilver wil maken, is het gebruik van een stempel een van de beste technieken. De stempeltechniek werd vroeger bijvoorbeeld gebruikt om geldmunten te maken. Er kunnen twee verschillende soorten stempels gebruikt worden: dubbelzijdige en enkelzijdige. Bij een dubbelzijdige stempel wordt het zilver tussen twee schijfjes geklemd. De ene schijf bevat de afbeelding die op het zilver moet komen. De andere schijf bevat dezelfde afbeelding, maar dan in spiegelbeeld. Door het zilver heel hard tussen deze twee helften te klemmen, ontstaat er een afbeelding. Een enkelzijdige stempel is een simpele staaf met op het uiteinde de gewenste afbeelding.

De edelsmid plaatst de stempel op het zilver, geeft deze één harde tik met een hamer en het proces is klaar. Het voordeel van stempels is dat ze ontzettend gedetailleerd kunnen zijn. Daarnaast heb je maar één stempel nodig om duizenden identieke afbeeldingen te maken. Dat maakt deze techniek ontzettend efficiënt.

Pointilleren

Bij het pointilleren van zilver wordt er eigenlijk een combinatie gemaakt tussen graveren en drijven. Een edelsmid gebruikt in dit geval namelijk een hele kleine ronde beitel. Deze zet hij op het zilver, waarna hij kleine tikjes geeft met zijn hamer. Dit zorgt ervoor dat het zilver versierd wordt met hele subtiele deukjes. Vervolgens is het mogelijk om een bepaald patroon te creëren met deze deukjes. Denk bijvoorbeeld aan een cirkel rondom een zilveren vaas, of sierlijke krullen op een ring. Het voordeel van pointilleren is dat de edelsmid ontzettend gedetailleerd te werk kan gaan. Bovendien heb je maar weinig materiaal nodig om een volledig stuk zilverwerk te versieren.

Polijsten

Als een zilver stuk bijna klaar is wordt het gepolijst om het metaal de betoverende hoogglans te geven. Eerst worden de diepe krasjes weggeschuurd met fijn schuurpapier, dit is natuurlijk nog goed zichtbaar. Daarna gaat het echte polijsten beginnen. Dit gaat met een steeds fijnere borstel ingesmeerd met polijstvet of heksenvet. Tijdens het polijsten wordt elk oneffenheidje zichtbaar. Het maken van glad zilver is dan ook vele malen moeilijker dan het maken van druk bewerkt zilver! Polijsten is langdurig en zwaar werk maar het eindresultaat maakt alles goed.

Zo wordt zilverwerk gemaakt

Het maken van zilverwerk gaat nooit helemaal hetzelfde. Iedere edelsmid heeft zo zijn eigen technieken die hij het liefste gebruikt. Daarnaast zit er een groot verschil in het type zilverwerk dat je maakt: verfijnde ringen, stevig bestek of een ontzettend gedetailleerde schaal. Zo zal er bij grotere en minder gedetailleerde stukken zilverwerk misschien eerder gekozen worden voor de giettechniek. Vindt een edelsmid het belangrijk dat een sieraad helemaal uniek is? Dan zal hij waarschijnlijk eerst het zilver walsen om dit vervolgens te hameren. De versiertechnieken hebben allemaal een andere uitstraling. Zo zorgt de drijftechniek voor wat robuuster zilverwerk, terwijl opengewerkt zilver juist luchtiger en eleganter oogt.

Verfijnde details

Technieken zoals graveren, pointilleren en stempelen zorgen juist weer voor hele verfijnde details die het zilverwerk net dat kleine beetje extra geven. Iedere techniek vraagt ook weer om vakmanschap en een oog voor detail. Er is dus niet één universele manier waarop zilverwerk in elkaar wordt gezet. Iedere oorbel, ieder medaillon en elke broche heeft weer zijn eigen geschiedenis. Dat is een van de redenen waarom zilverwerk zo ontzettend mooi is: handgemaakt zilver heeft altijd een eigen karakter en is echt uniek.

Zilversmid aan het werk
Zilversmid aan het werk

Zilverwerk op zilver.nl

Het is duidelijk dat zilver in allerlei verschillende soorten en maten komt. Waar het ene sieraad verfijnd is met talloze subtiele details, heeft het andere sieraad een robuustere uitstraling met grovere vormen. Wat voor soort zilver jij ook het mooiste vindt: je vindt het in het assortiment van Zilver.nl. Je bent bij ons aan het juiste adres voor talloze sieraden van de bekendste ontwerpers, maar voor ook tafelzilver, miniaturen, kandelaars, briefopeners en andere zilveren cadeaus.

Al dit zilverwerk is gemaakt met behulp van verschillende technieken. Zo vind je filigrain bestek, bestempelde medailles en vergulde sieraden terug in onze collectie. Hoe het zilver ook is gemaakt: je weet bij Zilver.nl zeker dat je de beste kwaliteit in huis haalt. Bovendien maak je ieder stuk zilverwerk persoonlijk met behulp van onze graveerservice. Ben jij dus op zoek naar een uniek stuk zilver dat helemaal bij jouw persoonlijke smaak past? Shop dan in onze webshop, zodat jij jouw bijzondere zilverwerk in een mum van tijd in huis hebt.

Lees ook;

Het ambacht, zilversmeden een vak apart

Zilveren kandelaars gemaakt met een mal

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *