Onze mooie spullen bergen we graag goed op. Voor tafelzilver zijn er voor dit doel bestekcassettes. Maar wat is een bestekcassette precies, en wat is de geschiedenis ervan? Maar ook : wat zit nou eigenlijk in zo’n cassette? Eerst kijken we even terug naar de geschiedenis van het tafelgerei zelf, dat begon met de ontwikkeling van bij elkaar horende sets zilveren couverts en zich ontwikkelde tot 100+ delige cassettes met de meest waanzinnige inhoud.
Van praktisch tot schitterend
Inhoudsopgave
Toen in de loop van de 18 eeuw het gebruik van identieke couverts, (lees ook: Couverts: de geschiedenis van lepel, vork – en mes) gewoon werd, kwam er ook de behoefte om dit zilverwerk goed op te bergen. Dit “goed opbergen” had een tweeledig doel. Ten eerste had de gegoede burgerij de gewoonte om ’s zomers op het buitenhuis op het platteland te verblijven, en ’s winters in hun huis in de stad. Dit had tot gevolg dat een groot deel van het huishouden moest worden ingepakt en meegenomen. Uit die tijd zijn er dan ook etuis en foudralen bekend voor allerhande huisraad zoals borden, kannen en bestek. Deze uiterst functionele foudralen zijn vaak gemaakt van hout en leer, en werden voorzien van eigendomskenmerken zoals initialen en soms een heraldisch symbool.
Een tweede reden om zilverwerk mooi op te bergen, is om er mee te pronken. Zo werden er pronkfoudralen gemaakt van prachtige houtsoorten. Deze dozen – hoog van achter, laag van voor, met vakverdeling en omhoog scharnierend deksel, waar de couverts rechtop instonden – stonden te pronken op het buffet. De couverts van de gasten kwamen uit deze houder. Tijdens het diner was het voor alle gasten duidelijk dat de gastvrouw een complete zilveren bestekcassette bezat.
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
De houten foudralen kunnen aan de binnenkant zijn bekleed met stof als zijde of cashmir, en aan de buitenkant overtrokken met roggehuid. Links een Amsterdamse cassette uit 1840 waarin zowel tafel-als dessertcouverts staan, rechts een cassette gemaakt voor “poppegoet”- het is dus een miniatuurcassette gemaakt voor miniatuur zilver. Beide zijn voorzien van slot & sleutel – het mooie bezit werd goed opgeborgen (beide Amsterdam Museum)
Van de dinertafel naar de theetafel
In deze foudralen zaten alleen couverts. Er lag dan ook nog niet veel ander bestek op tafel: het dienbestek beperkte zich tot een visschep, een brijlepel en een soeplepel. Maar er was weldegelijk ander tafelzilver in een huishouden aanwezig : denk hierbij bijvoorbeeld aan een theeservies, maar ook aan kleinere zilveren stukken als zoals theelepels, (lees ook: Theelepeltjes en meer), een theezeef, lees ook: ( Theezeefjes, onmisbaar voor een lekkere kop thee) en theeduim, lees ook: ( Zilveren schepjes voor losse suiker en thee)en wellicht ook een klontentang, ofwel suikertang. En het zijn precies deze kleine stukken die samen in prachtige doosjes werden verkocht.
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
Deze mooie doosjes – die “theegarnituur” genoemd werden – waren voorzien van een zacht, voorgevormd interieur. De diverse zilveren voorwerpen lagen er plat in. Links een leeg doosje waar de ruimtes voor de lepels, theezeef etc goed te zien is in het rode fluweel. Rechts een gevuld doosje (beide Amsterdam, begin 19e eeuw, Amsterdam Museum).
Van theegarnituur naar bestekcassette
Deze theegarnituren waren de voorlopers van de grotere bestekcassettes. In de 2e helft van de 19e eeuw worden er steeds grotere aantallen zilveren bestekken geproduceerd door de moderniseerde zilverindustrie. De kleine zilversmid maakte geleidelijk plaats voor de grote zilverfabrieken zoals de “Van Kempen” in Voorschoten. Deze fabrieken leverden couverts – dus lepels en vorken – in bulk. De klant kon kiezen tussen een 6-persoons, 9-persoons, 12-persoons of zelfs 24-persoons set van bij elkaar horende tafel- en dessertcouverts. En deze couverts werden geleverd in platte kisten of etuis.
Deze etuis bleken uiterst functioneel : ieder stuk heeft een eigen, voorgevormde plek. De couverts zijn overzichtelijk opgeborgen zodat missende delen snel worden opgemerkt. Ook worden de zilveren delen zo beschermd tegen krassen of andere schade.
Bloeiende tafelcultuur
Eind 19e en begin 20e eeuw is er een bloeiende tafelcultuur in Nederland. Deze tafelcultuur leidt ertoe dat er nieuw dienbestek wordt ontworpen, met functionele vormen. Bijna ieder gerecht krijgt zo een eigen dienattribuut. Deze nieuwe dienbestekken gaan heel ver.
We kennen allemaal de aardappellepel, de juslepel (toen nog “sauslepel” genoemd) en de groentelepel. Maar daar kwamen in rap tempo vele scheppen bij. We kunnen ons nog wat voorstellen bij een slacouvert, een vleesvork (toen “dienvork”) en een compoteschep. Maar wat te denken van een spiegeleischep, een puddingschep, een aardbeilepel, een bonbonlepel, een sardinevorkje of een set oestervorkjes?
Hier bood de bestekcassette uitkomst : in plaats van allemaal losse etuis konden alle stukken in een grote bestekcassette worden opgeborgen. De diverse delen konden worden verworven als verlovings- of huwelijksgeschenken. Het was dus niet nodig in één keer een hele volle – en dus kostbare – cassette aan te schaffen. Er waren los leverbare aanvulsets. Met de komst van de zilverfabrieken was dit nabestellen geen probleem : de modellen lagen vast zodat de later gekregen of aangeschafte onderdelen dezelfde kwaliteit hadden en van hetzelfde model waren. Al het zilveren bestek op tafel was dus bijpassend.
Foto boven: een pagina uit de “Begeer, van Kempen en Vos” catalogus uit 1929. De klant werd een drietal mogelijk cassettes voorgeschoteld: er was een keuze tussen een kleine, middelgrote en grote cassette. Allen waren 12-persoons in de basis, alleen in de hoeveelheid dienbestek werd gevarieerd. Leuk om te zien is dat er ondertussen bijbehorende messen zijn – een “nieuwe toevoeging” aan cassettes sinds de begin jaren ’20. Foto onder: een prijscourant van Zilverfabriek Voorschoten uit 1939 . Lossen bestekonderdelen konden zo eenvoudig worden nabesteld – inclusief “grapefruitlepels” en “tomatenmesjes”.
Eetkamer…?
We weten dus ondertussen dat een bestekcassette een houder is van bestekdelen, in de vorm van een beklede kist of doos, eventueel met diverse laden. We weten dat er een complete set zilveren tafelgerei in ligt, elk stuk in zijn eigen vakje. Maar de overtreffende trap wat betreft bestekcassettes zijn toch wel de “bestekcassette-als-eetkamermeubel”. Niet geheel onterecht een uitstervend voorwerp in de Nederlandse huishoudens.
Toch is de aanleiding van dit meubel geweldig : de bloeiende eetcultuur, de enorme variatie aan bestekken en scheppen. Een geweldig startpunt voor een verzameling zilveren eetgerei waarover je – ook aan je keukentafel – niet uitgepraat raakt.
Lees ook:
Tijd voor taart met een zilveren taartschep!
Bekijk ook de collectie van Zilver.nl: