Shaken – not stirred
Inhoudsopgave
Wanneer James Bond zijn Wodka-Martini bestelt, dan vraagt hij expliciet om een specifieke bereiding van zijn cocktail: de alcoholische ingrediënten moeten worden geschud, en niet geroerd. Toch wilde ik het juist over deze speciale roer-lepels gaan hebben. Een wandeling door de tijd van kwast naar latte macchiato met één type lepel in de hoofdrol: de kwastlepel.
Ergens in het begin van de 20e eeuw komen de eerste kwastlepels voor in de catalogi van de grote Nederlandse zilverfabrieken. Hierboven een bladzijde uit de catalogus van Gerritsen en van Kempen uit ongeveer 1910. De lepels worden ‘Kwastlepels’ genoemd. De middelste modellen zijn 16.5 cm lang, en de buitenste twee – die voorzien lijken van een rietje – zijn 19 cm lang. Maar wat is kwast?
Een huiselijk begin: kwast
Kwast is een niet-alcoholische drank die lange tijd is gebruikt als huismiddel tegen verkoudheid. Het drankje bestaat uit het sap van een hele citroen, waarbij kokend water wordt gegoten. Om het beter drinkbaar te maken worden 2 eetlepels honing toegevoegd. Het geheel wordt geserveerd in een hoog glas of mok. De relatief lange kwastlepel zorgde voor een goede vermenging van de ingrediënten.
De Engelsen – hoe kan het anders – hebben een alcoholhoudende variant op kwast, namelijk ‘grog’, ook wel een Hot Toddy genoemd. Het citroensap blijft de basis van het drankje vormen, maar een flinke scheut rum vervangt het water. Ook kunnen specerijen als kaneel, anijs en kruidnagelen worden toegevoegd. Het doel van een Hot Toddy was hetzelfde: een zieke wat opkalefateren. Via grog is het een kleine stap naar een longdrink of een cocktail.
Een mondain vervolg: de cocktail
Zowel een longdrink als een cocktail is een mixdrankje met een basis van alcohol. Een longdrink, welke meestal minder alcohol bevat door het bijmengen van mineraalwater of ginger ale – wordt geserveerd in een smal hoog glas. Een cocktail is vaak sterker, heeft de mooiste kleuren en garneringen en wordt meestal geserveerd in een driehoekig glas op een voet (smal van onder, breed van boven). De geschiedenis van de cocktail is fascinerend.
In de tweede helft van de 19e eeuw werd het hip om sterke dranken te gaan mixen. Deze mixen bestonden uit basis ingrediënten als gin, rum, of illegaal gestookte jenever van mindere smaak. Deze
werden gecombineerd met nieuwerwetse exotische vruchtensappen, met likeuren of met siropen. Toen in de jaren 1870 de ijsmachine het licht zag, was de gouden combinatie geboren.
Cocktails werden door de welgestelde burgerij gedronken als modern drankje. Tijdens de Wereldtentoonstelling in Amsterdam in 1895 openden de meeste grote internationale hotels in Amsterdam een eigen cocktailbar. Vanaf het begin van de 20e eeuw verschenen er Nederlandse receptenboeken zodat we deze hippe drankjes ook thuis kunnen maken. En daar speelde ook de zilverindustrie op in.
Bovenstaande plaat komt uit een zilvercatalogus van Van Kempen, Begeer en Vos uit 1929. De ondertitel is “Bar at Home” – in het Engels dus, in een verder volledig Nederlandse catalogus. De tekst die erbij staat is veelzeggend: “Een bar in eigen woning is een nieuwtje, dat in vele huizen in Europa en Amerika wordt toegepast. Ook Uw gasten zullen de groote aantrekkelijkheid daarvan naar waarde weten op prijs te stellen. Fonkelend Zilver zal daaraan de zoo noodige distinctie verleenen.” En waar u even naar moet kijken is het rechter glas – ziet u de zilveren cocktaillepel staan?
De cocktails en de bijpassende lepels stonden voor een nieuw tijdperk: jazz, flapper girls, cocktail party’s en cocktail jurken. Toch werden de cocktaillepels nog geen gemeengoed: ze vormden geen vast onderdeel van een bestekcassette [ Bestekcassettes – zilver.nl blog]. Zelfs in de standaard “groote cassette” zitten ze niet, terwijl daar wel standaard ijslepels, oestervorkjes en een spiegeleischep in zitten. Apart verkrijgbaar zijn lange slanke lepels wel – altijd geleverd per dozijn.
De kwastlepel in de 21e-eeuw
Ondanks het feit dat de roaring twenties ondertussen een eeuw geleden zijn, is er nog wel degelijk een toekomst voor deze specifieke zilveren lepel. Of we hem nou kwastlepel, longdrinklepel of cocktaillepel noemen. Begin een feestelijk diner eens met een cocktail – of een mocktail zonder alcohol zo u wilt. Een geweldige afsluiting van een diner kan ook een After Dinner cocktail zijn in plaats van het dessert.
Maar mocht u net zo’n dessert-fan zijn als ik, denk dan ook eens aan de kwastlepel. Geen beter gereedschap dan deze lange zilveren lepel voor het verorberen van bijvoorbeeld een trifle of chocolademousse opgemaakt in een hoog glas. Of wat te denken van een coupe met ijs of een sorbet? De kwastlepel maakt een prima ijslepel of sorbetlepel. Of eindigt uw diner met een goede koffie of thee? De kwastlepel maakt een geweldige lepel in de muntthee of latte macchiato – en is daarmee helemaal van onze tijd.
Een setje zilveren lepels gemaakt door de zilverfabriek van Gerritsen en van Kempen in Zeist in model 210, in het eerste kwart van de 20e eeuw. Om de grootte van de kwastlepel – 17 cm – te vergelijken met een mokkalepel, theelepel en koffielepel zijn ze naast elkaar gelegd. Opmerkelijk is dat de lepelbak zo goed als even groot blijft.
Lees meer Blogs van Saskia:
Bekijk ook de collectie van Zilver.nl: