Echt zilver met imitatiekeuren

Zilverwerk is meestal voorzien van merken die het zilvergehalte garanderen en ons ook vaak meer vertellen over het land van herkomst, de maker en zelfs het jaar waarin een stuk is gemaakt. Dit is al eeuwen de manier om de koper te beschermen tegen oplichters en bonafide zilversmeden. Eeuwenlang hing dan ook de prijs van zilverwerk af van het gewicht aan zilver wat gebruikt was. In geval van grote nood werd het zilverwerk dan ook gesmolten om aan geld te komen.

Dat het zilvergehalte klopte was in die tijd dus heel belangrijk, daarom kwam er een gehaltekeur. Later pas kon een zilveren voorwerp een meerwaarde krijgen door het vakmanschap en de bekendheid van de zilversmid.

Rond 1860 kwam er vraag naar antiek zilver

Op de eerste wereldtentoonstelling te Londen in 1851 werd veel zilverwerk getoond dat gemaakt was met moderne methoden maar qua vormgeving geïnspireerd was op oude stijlen. Van Kempen liet er zien dat hij, met deze nieuwe methodes, zilverwerk kon produceren in vijf oude stijlen: Grieks, Gotisch, Renaissance, Lodewijk XIV en Rococo. Dit zilverwerk viel erg in de smaak en werd gretig gekocht. Hierdoor ontstond er ook een grote vraag naar de ‘echte’ antieke stukken.

Lees meer over Wereldtentoonstellingen en Nederlands zilver

Mensen gingen antiek zilver verzamelen voor gebruik en om mee te pronken. Het schaarse aanbod aan antiek zilver blijkt niet genoeg om aan de grote vraag te voldoen. Veel mensen kochten, als ze de kans kregen, liever iets ouds dan iets nieuws. Dit ging ten koste van de plaatselijke zilversmid die het in die tijd al heel moeilijk had. Zilversmeden die nog waren opgeleid om ambachtelijk zilverwerk te maken besluiten daarom antiek zilverwerk na te gaan maken en/of te kopiëren. Verschillende zilversmeden besluiten hun zilverwerk ook van oud lijkende zilverkeuren te voorzien. Echt zilver met imitatiekeuren uit de 17e en 18e eeuw.

De zilververzamelaars waren niet veeleisend

De liefhebber van antiek zilver wist in de 19e eeuw niet zo veel over zilverkeuren en was ook niet veeleisend. Als het voorwerp er maar oud uitzag, mooi gemaakt was en er interessante keuren op voorkwamen was het al snel goed. Er waren ook nauwelijks boeken over zilverkeuren of over oud zilverwerk. Ook zilversmeden wisten niet veel over de zilvermerken van hun voorgangers dus er werden heel wat keuren door elkaar gebruikt uit verschillende steden en jaren!

Drie verschillende manieren van ‘vals’ keuren

Naar mijn bescheiden mening zijn er drie verschillende vormen van imitatie keuren.

1. Zilveren voorwerpen waar de op dat moment geldende zilverkeuren zijn afgeslagen maar ook een paar quasi antieke zilverkeuren. Dit zijn imitatie merken die je direct ontmaskerd en heel onschuldig zijn. Deze voorwerpen zijn aan de hand van de ‘gewone’ keuren ook gewoon toe te schrijven aan een zilversmid en de ‘echte’ jaarletter is meestal ook aanwezig.
2. Er zijn zilveren voorwerpen met alleen maar imitatie keuren, dit maakt het beoordelen al wat lastiger. Vaak zijn de keuren combinaties op deze voorwerpen zo vreemd: twee verschillende stadskeuren of niet bestaande jaarletters dat ze na enige inspectie snel door de mand vallen. Zo zien we bijvoorbeeld een jaarletter uit Amsterdam bij een meesterteken van een Haagse zilversmid.
3. Zilverwerk met valse keuren waar experts en kenners moeite mee hebben om met zekerheid vast te kunnen stellen of een stuk uit de tijd is of dat het om valse keuren gaat. Het zijn vooral geboortelepels, lodereindoosjes, tabakspotten, kraankannen, roomkommen, bonbonmandjes en miniatuur zilver speelgoed waar twijfels over zijn.

Vervalsingen uit noorden en westen

Het meeste zilverwerk met imitatiekeuren komt uit het noorden, Groningen en Friesland en uit het westen, Noord- en Zuid Holland. Uit Friesland en Groningen komen vooral veel geboortelepels, roomkommen, brandewijnkommen, tasbeugels en knottekistjes met valse keuren. Het feit dat deze zilversmeden nog steeds via oude ambachtelijke tradities werkten maakt het beoordelen extra lastig. Het zijn dan ook vaak hele mooie stukken zilver waarbij, bij een deel ook de oude inscriptie is overgenomen.

In Amsterdam en Den Haag werden vooral miniatuur zilver, kandelaars en pronkstukken zoals tabakspotten en kraantjeskannen voorzien van zorgvuldig nagebootste merken voorzien.

Schoonhovens zilver voor de export

Er was nog een reden om nieuw zilver te voorzien van imitatie keuren. Als men zilverwerk exporteerde naar het buitenland moest men er belasting over betalen. Was het zilver stuk ouder dan 100 jaar dan werden de invoerrechten een stuk lager. Vooral Schoonhovense zilversmeden verkochten veel zilver aan het buitenland en misleiden met deze fantasiemerken de douane. Het nieuw ‘Oud Hollandse zilver’ werd met containers vol verscheept naar Amerika en Engeland.

Om u een idee te geven: in 1895 werd er ongeveer 1500 kilo zilverwerk uitgevoerd waarvan het grootste gedeelte was gemaakt door Schoonhovense zilversmeden. Het was vooral zilverwerk met oud Hollandse voorstellingen en in zilver afgebeelde schilderijen van jan Steen en Rembrandt.

Deze aan Engeland en Amerika verkochte stukken komen we nog geregeld tegen, ze zijn te herkennen aan het bijgeslagen sleutel keur wat bij export en later import werd afgeslagen op het zilverwerk. Dit zilverwerk werd in deze landen ook niet als antiek verkocht maar als curieus Nederlands zilver.

Bekende zilversmeden die imitatie keuren gebruikten

Er zijn Nederlandse zilversmeden die veel zilverwerk maakten met valse keuren. Herbert Hooijkaas maakte veel antiek lijkend zilverwerk met imitatiemerken met daarnaast de echte keuren waarschijnlijk was dit allemaal bestemd voor de buitenlandse markt want bij al dit zilverwerk is ook gemerkt met een uitvoer sleuteltje. Ook van de Schoonhovense zilversmid Gerrit van der Dussen en Pieter Greup & Zoon komen we zilverwerk tegen met fantasiekeuren maar altijd heel onschuldig met de gewone keuren ernaast.

Van de zilversmid Postmus uit Hoorn komen we veel broodmanden, bonbonmandjes en dienbladen tegen met imitatiekeuren naast de geldende zilvermerken. Net als het zilveren poppegoed gemaakt door A.F. Westerwaal die werkzaam was te Amsterdam van 1900 tot 1921. Mooie gemaakte 18e eeuws lijkende speelgoedjes met imitatie en echte keuren.

Van onschuldige fantasiekeuren naar echte misleidende zilverkeuren

Paulus Arnoldus van der Beek, zijn zoon Arnoldus van der Beek uit Den Haag en zijn opvolger Hendrik Poelman zijn bekende gebruikers van imitatiekeuren. Paulus plaatste de imitatie keuren nog onschuldig naast de echte zilverkeuren. Zijn zoon Arnoldus van der Beek maakte glad zilverwerk waarop hij alleen valse keuren plaatste. Deze mooie gemaakte koektrommels, suikerstrooibussen, kandelaars en broodmanden zijn een stuk moeilijker van de ‘echte’ antieke stukken te onderscheiden. De stukken van Arnoldus verraden zichzelf omdat hij veelal dezelfde keuren combinaties gebruikte. De opvolger van Arnoldus van der Beek, Hendrik Poelman heeft ook veel, heel mooi, zilverwerk gemaakt met valse keuren.

Friese zilversmeden nog echte ambachtslieden

Ook Friese zilversmeden waren aan het eind van de 19e eeuw blij met de vraag naar antiek zilver. Door de slechte economische omstandigheden hadden ze het al jaren moeilijk, luxe ambachten hebben altijd het eerst en langst te lijden. Deze Friese vakmensen maakten nog zilver in de traditionele stijl met eeuwenoude ornamenten en konden zo doorgaan met zijn werk. Ook de eerste stukken met imitatiekeuren die hier werden gemaakt waren onschuldig omdat de geldende keuren ook werden afgeslagen. Waarschijnlijk werden deze stukken ook gemaakt voor de export.

Aan het eind van de 19e, begin 20ste eeuw werden er in Friesland ook stukken gemaakt met alleen maar valse keuren. Een zilversmid die er voor ons uitspringt is Alle de Haas uit Sneek, een top zilversmid, die antiek zilver perfect na kon maken. Zijn handwerk is herkenbaar ondanks dat zijn meesterteken er vaak op ontbreekt en er alleen maar fantasiemerken op het stuk staan.

Hierboven een valse keuren reeks van Alle de Haas uit Sneek waar ook de geldende merken zijn afgeslagen zoals zijn meesterteken en de lopende leeuw. De imitatie keuren in de vorm van het stadskeur van Zwolle en Amsterdam en een vreemde kroon.

Ook F. de Groot Boersma is een Friese zilversmid die bijzonder mooi ambachtelijk zilverwerk heeft gemaakt waarop onschuldige imitatiekeuren zijn afgeslagen. Gelukkig sloeg hij ook altijd zijn in die tijd geldige meesterteken op het stuk af.

Het in Groningen gemaakte zilver met fantasiekeuren leek op dat uit Friesland vooral gladde geboortelepels en gegraveerde avondmaalsbekers komen regelmatig voorbij.

Valse keuren ook op buitenlands zilver

Niet alleen in Nederland werden imitatiekeuren op zilverwerk gebruikt ook in Frankrijk en Duitsland komen valse keuren voor. Uit Hanau is ook veel zilverwerk met imitatie antieke keuren bekend.

Zilver met imitatiekeuren nu zelf antiek

Het zilverwerk met de imitatiekeuren is inmiddels zelf alweer antiek. Een mooi verzamelgebied want deze stukken zilver zijn vaak heel mooi en nog ambachtelijk gemaakt. Er is inmiddels ook meer bekend over deze ‘vervalsers’ sommige zijn ontdekt en over andere wordt nog getwijfeld.

Dit zilverwerk is nog voor redelijke prijzen te verzamelen net als veel ander 19e eeuws zilverwerk. Pas op voor bonafide verkopers van antiek zilver die deze stukken aanbieden als 18e eeuws zilverwerk!

Echt zilver

Ik wil graag benadrukken dat de getoonde imitatie keuren wel altijd afgeslagen zijn op werken gemaakt van echt zilver nooit op verzilverd. Dat de zilversmeden die de imitatiekeuren op hun werk bij sloegen geen oplichters waren. Zilversmeden hadden het in de tweede helft van de 19e eeuw heel moeilijk, door de slechte economische omstandigheden was het moeilijk het hoofd boven water te houden. De vraag naar antiek zilver en het namaken hiervan zorgde eenvoudigweg voor brood op de plank.

Bronnen:

Valse zilvermerken in Nederland van K.A. Citroen

H.Hooijkaas Schoonhovens zilver in Ambacht en serie van Mvr. Titia Hooijkaas-van Leeuwen

Lees ook:

De minervahelm, een kleine aanwijzing

Zilverkeuren vertellen een verhaal, bekijk ze hier

De toetsstreek, zilvergehalte controle

Bekijk meer zilvermerken in onze zilverkeuren database

Bekijk de collectie antiek zilver van Zilver.nl