Zout

Een snufje zout over ons gekookte ei bij de Paasbrunch is een makkelijk gebaar. In vroeger tijden werd zout ook gebruikt voor hele andere doeleinden, en was het erg kostbaar. Dit heeft geleid tot prachtige zilveren voorwerpen voor op tafel. Wellicht een idee voor uw gedekte Paastafel?

Een kostbaar goed

In vroeger tijden – en dan hebben we het over ruim voor onze jaartelling – was het niet eenvoudig voedsel als vlees en vis te bewaren. Tenzij zout werd gebruikt voor de conservering ervan. Zo werd zout een essentieel onderdeel van het huishouden. Zout was echter kostbaar; de winning van zeezout gebeurde ver weg, en de winning van zout uit turf was omslachtig. “Onze” zoutwinning in Twente begon pas eind 19^e eeuw. Toch wilden we ook wel ons eten op smaak brengen met een snufje.

De gegoede burgerij wilde echter wel laten zien dat ze de middelen had om het kostbare zout op tafel te zetten. Op het rijke stilleven links staat middenin een zoutvat; je ziet er een bergje ‘wit goud’ op liggen. Rechts een portret van de beroemde Nederlandse zilversmid Johannes Lutma; hij koos ervoor om afgebeeld te worden met een door hem vervaardigd zoutvat. [beide foto’s Rijksmuseum Amsterdam]

Cellini

Het toppunt van chique is het beroemde zoutvat van Cellini. Het werd gemaakt in 1543 voor een Franse koning, en is gemaakt van deels geëmailleerd geel goud. Het stelt een zeegod voor die, in een scheepje, zeezout aanbiedt aan een dame, die de aarde voorstelt. Het waanzinnig mooie Renaissance stuk had een flinke tafel nodig : het is 33.5cm breed en 26 cm hoog. Wellicht kent u het stuk vooral van de recente diefstal: gestolen 2003, en uiteindelijk teruggevonden in 2006 in een loden doos, begraven in een Oostenrijks bos. Gelukkig staat het stuk weer te pronken in het Kunsthistorisches Museum in Wenen, met een verzekerde waarde van 60 miljoen dollar.

En stuk minder uitbundig ging het er in Nederland aan toe. Onze Calvinistische inborst zorgde voor het streven naar eenvoud en de afkeer van overdaad. Het bovenstaande familieportret laat dit duidelijk zien. Maar het zilveren zoutvat staat wel pontificaal op tafel. Hopelijk is uw Paasbrunch gezelliger. En welk stuk zilver kunt u daarbij op tafel zetten?

Zout en zilver

Zout en zilver maakt geen goede combi; het zout vreet het zilver aan. Daar is in de loop der tijden veel creatiefs op gevonden: het deel dat met zout in aanraking kwam werd verguld, of er werden zilveren houders gemaakt met een kristallen of blauw glazen binnenbakje. Ook kan het zoutvat na gebruik snel en grondig worden schoongemaakt om aantasting tegen te gaan. Op de foto ziet u een stel ei-vormige zilveren strooiers [gemaakt door Van Kempen en Begeer in 1964], een open zoutvat op drie pootjes met een schildpad zoutlepetje voorzien van zilveren applique [beide Oosters].

Door de eeuwen heen zijn er ook zilveren zoutlepeltjes gemaakt: hele kleine lepeltjes, denk aan 6 à 7 cm lang, meestal passend bij het model van het bestek van de gastheer of gastvrouw. Van mijn Art Deco Gerritsen & van Kempen bestekmodellen 203 & 210 heb ik ze nog nooit gezien, maar de aanhouder wint… Ik wens u fijne dagen met een hele gezellig aangeklede Paastafel.

PS de bovenste foto is een uitsnede van The Dinner Party door Jules Grun, te bewonderen in het Musée des Beaux-Arts de Tourcoing [1913 ]