Het ritueel rond het drinken van koffie en thee
Inhoudsopgave
Het drinken van koffie en thee is al eeuwen een sociaal gebeuren waarvoor door zilversmeden prachtige zilveren gebruiksvoorwerpen zijn gemaakt. Het zetten en drinken van thee en koffie was dan ook een heus ritueel waarbij er altijd veel zilver op de theetafel stond.
Kopje thee?
Vanuit de oost meegenomen door de VOC, veroverde thee al snel de harten van de dames. Dit leverde de zilversmeden veel werk op en later de verzamelaar een groot verzamelgebied. Toen thee in de 17e eeuw z’n debuut maakte werd het eerst als medicijn gebruikt, later pas als genotsmiddel. In het begin alleen voor de rijken vanwege de hoge prijs maar later voor iedereen. Zo kregen dames hun theekransjes als tegenhanger van de koffiehuizen voor heren.
Het theezetten
De dames creëerden zo een gezellige sfeer en een ritueel, ‘het theezetten’, aan een theetafel waarop zilver vaak een hoofdrol speelde. De thee werd aan tafel bereid, men kookte water in een grote zilveren ketel op een brander, het bouilloire. In een klein zilveren trekpotje strooide men de theeblaadjes waar heet water op werd gegoten. Het trekpotje stond op een groot zilveren dienblad op tafel met de theebus waar de dure thee in werd bewaard. De welgestelden hadden meerdere zilveren theebusjes met verschillende theemelanges. Zo zijn er houten kistjes gemaakt met drie losse zilveren theebusjes maar er zijn ook zilveren dozen met drie vakjes. Van de sterke thee werd een laagje in kleine kopjes gegoten en aangevuld met heet water uit het bouilloire. Voor het inschenken van het tweede kopje thee spoelde men het kopje, meestal van flinterdun Chinees eierporselein, waar vaak wat theegruis op de bodem lag, schoon in een zilveren spoelkom. Er zijn vele antieke schilderijen waarop dit ritueel prachtig is weergegeven. Bij de trekpotjes zat vaak een bijpassend melkkannetje, waaruit blijkt dat melk in de thee al vlug in trek was, misschien door de sterkte van de thee. De ook al kostbare suikerbrokken en kandij stukjes serveerde men op aparte suikertafeltjes of mandjes met daarbij een kandij- of suikertang. Later verschenen er zilveren serviezen met een bijpassend suikerbakje of mandje, waarin door de opkomst van kristalsuiker een suikerschepje kwam. Tijdens het zetten en drinken van de thee was er tijd genoeg om alle nieuwtjes uit te wisselen onderwijl proefend van allerlei zoete confituren die men opprikte met een zilveren confiturevorkje.
Een bouilloire, een prachtig stuk zilver
Bestond een zilveren theeservies in de 18e eeuw nog uit diverse losse onderdelen in de 19e eeuw werden de serviezen als geheel, bij elkaar passend gemaakt. Vanaf de 19e eeuw maakten zilversmeden theeserviezen met een grote theepot waardoor het bouilliore overbodig werd. Door het gebruik van de grote theepot waarin de thee direct werd gemaakt kwamen de zilveren tuit- en theezeefjes en zilveren theelichtjes op tafel. Ook werden er koffiepotten toegevoegd aan de serviezen.
Nog meer zilver op de theetafel zoals koektrommels, theelepels en zeefjes
Rond 1780 kwamen de zilveren koektrommels in de mode, vaak als stel, een ronde en een rechthoekige trommel. In de 19e eeuw werden er ook bijpassende zilveren dienbladen bij de trommels gemaakt, voor elkaar apart of een groot blad waar het stel samen op stond. Natuurlijk werden er ook series zilveren theelepels gemaakt soms met bijpassende thee- en suikerschep en een zeefje. Deze mooie sets werden vaak samen gerangschikt in een prachtig houten of schildpadden foudraal. Ook zijn er suikermanden gemaakt waarbij de theelepels rond de rand hingen.
De verschillende zilveren zeefjes
In de zilveren trekpot was veelal een zeefje ingebouwd om de nog dwarrelende theeblaadjes mee tegen te houden. Om ook de fijne vlokjes op te vangen gebruikte men een zeefje wat door middel van een splitpennetje in de tuit van de trekpot werd geschoven, het zogenaamde tuitzeefje.
Veel vaker werd een zilveren theezeefje gebruikt met een houten of zilveren handvat. Deze zilveren theezeefjes zijn tot het midden van de 20ste eeuw heel veel gemaakt in vele modellen, vormen en stijlen en worden door de grote verscheidenheid veel verzameld.
Kopje koffie
Het drinken van koffie werd aan het begin van de 18e eeuw in alle lagen van de bevolking populair. De koffie werd in de 18e eeuw veelal in zilveren kraantjeskannen geserveerd, later werden het grote, hoge zilveren kannen met een tuit. Deze zilveren koffiekannen zien we ook vaak op een bijpassend komfoor.
Zilver is warmte geleidend
Doordat zilver warmte geleidt werden de koffie- en theepotten vaak voorzien van een houten handvat of werd het zilveren handvat voorzien van een onderbreking met ivoren of benen tussenschijfjes zodat men de handen niet kon branden bij het vastpakken van het handvat. Net als de onderbreking tussen de deksel en de knop en de pootjes van de brander.
Zilveren thee- en koffieserviezen in vele vormen en stijlen
Thee- en koffieserviezen zijn er in vele stijlen en vormen en in diverse samenstellingen. Door de komst van de elektrische koffiezetapparaten nam het gebruik van de serviezen af. Deze moderne machines zetten prima koffie maar kunnen de huiselijke sfeer, de rust en het ritueel samen aan tafel bereiden niet benaderen.
Bekijk:
Onze collectie antieke zilveren serviezen
Lees ook:
Een heel bijzonder antiek zilver object….
Het ambacht, zilversmeden een vak apart
Zilveren suikerstrooilepels, wie zoet is krijgt lekkers