Zilveren broodmand uit één stuk of drie

Het maken van een zilveren broodmand.

Inhoudsopgave

Er zijn twee manieren om een zilveren broodmand te maken; uit één stuk of een mand gemaakt uit 3 basis stukken.

Een zilveren mand uit één stuk

De broodmanden uit één stuk werden op de draaibank in vorm geforceerd of met de hand uitgeslagen. Bij deze manden zaagde men het ajourwerk uit volgens tekening. Deze tekening werd dan aangebracht op de binnenzijde van de mand. Dit deed men met behulp van koperen mallen die men nauwkeurig tegen de mand vastgezette, daarna werd het patroon met een stalen kraspen op het zilver gekrast.

De mand werd, na het aanbrengen van boorgaatjes, van buiten uit met de hand uitgezaagd. U snapt dat dit zagen een precisie werkje was wat veel ervaring en geduld vergde. Bij het figuurzagen is het belangrijk om regelmatig te drukken. Tijdens het zagen werd het zaagje al snel warm waardoor het in de zaagsnede vast ging zitten. De zilversmid smeerde het zaagje daarom van tijd tot tijd in met kaarsvet of was.

Een zilveren broodmand uit drie basis onderdelen

De meeste zilveren broodmanden werden gemaakt uit drie basis delen; de bodem en twee gelijke zijwanden. Voor het uitzagen van de zijwanden maakte men eerst een mal uit koperplaat. Deze mal werd vervolgens op de twee zijwanden gekrast. Hierna werden er gaatjes in het zilver gezaagd waar de zaag doorheen kon. Hierna kon het figuurzagen beginnen, een enorm karwei en één keer uitschieten betekende opnieuw beginnen.

De beide uitgezaagde zijwanden werden, na gegloeid en witgekookt te zijn, in vorm gebogen, met ijzerdraadjes aan elkaar gebonden en aan de bodem gesoldeerd. Het goed kunnen solderen is een kwestie van langdurige ervaring. Alleen door praktijkervaring wist de zilversmid ervoor te zorgen dat hij het voorwerp gelijkmatig verhitte en dat hij de juiste hoeveelheid soldeer aan de soldeervoeg toevoegde. Ook de gegoten extra versieringen zoals handvatten, guirlandes, pootjes en strikjes werden aan de mand gesoldeerd.

oude zilveren broodmand — Zilveren broodmand

Na het solderen en uitkoken knipte of zaagde men het overtollige zilver van de bodem weg. De zilversmid moest dan zorgen dat de bodem iets bol stond zodat hij onder spanning kwam en dus strak en stevig in de mand vastzat.

Mooie oude zilveren manden

Voor beide methoden geldt dat ze na al deze bewerkingen grondig werden gepolijst om alle scherpe randjes en soldeernaadjes glad te maken en de mand van een prachtige glans te voorzien. Deze handgemaakte, met de hand gezaagde manden en mandjes onderscheiden zich van hun machinaal gemaakte soortgenoten door het fijnere, onregelmatige zaagwerk, vaak ingewikkelde patronen en mooi aangezette ornamenten zoals strikken, pootjes, guirlandes en medaillons. Ook zie je op de oude manden vaak zeer fraai graveerwerk in de vorm van vogels, bloemen en strikken. De ingezette bodems zijn te herkennen aan de “proenen’ stukjes opgekruld zilver om de bodem vast te zetten of kleine vlakjes zilver aan de binnenzijde van de bodem.

De zilvermerken zitten vaak verspreid over de mand

De Nederlandse keurkamer (waarborg) garandeerde dat de gehele mand zilver was door de zilverkeuren te verspreiden over de romp en alle los aangebrachte ornamenten. Was de mand uit één stuk dan werden de keuren onder de bodem op een rij afgeslagen. Bij manden die bestaan uit meerdere onderdelen werden de keuren verspreid. Als u een broodmand dus nauwkeurig bekijkt zult u de soldeernaden vinden en op alle los aangebrachte delen een zilverkeur ontdekken.

Hier een afbeelding van de mallen van de beroemde pauwenmand van zilversmid Postmus te Hoorn.

Zilveren spijlenmanden

Zogenaamde spijlenmanden werden gemaakt vanaf het eind van de 18e eeuw tot aan het eerste helft van de 19e eeuw. Deze zilveren manden zijn heel herkenbaar door de strakke spijlen en het hengsel. De mand bestond uit een bodem en vele zilveren spijlen die zowel aan de boven- als onderzijde werden vast gesoldeerd. In die periode vloeide het soldeer nog niet zo als later in de eeuw, de kracht en de temperatuur van de vlam waren ook nog lang niet zo in te stellen als nu. De antieke exemplaren zijn dan ook direct te onderscheiden door het iets dikkere soldeerwerk.