Friese en Groninger speldenkussens in hartvorm

 

Friese en Groninger speldenkussens in hartvorm.

Er zijn diverse Friese 18^e en vroeg 19^e eeuwse speldenkussens bekend die gemaakt zijn in hartvorm. De exacte vorm verschilt soms wat, de één is wat langer en de ander wat breder, maar allemaal hebben ze het kenmerkende staafje aan de puntige onderkant van het speldenkussen. Onlangs kwam ik een hartvormig speldenkussen tegen zonder staafje aan deze punt: dit bleek een hart uit Groningen te zijn. Wat lijkt de versiering van bovenstaande kussentjes op elkaar : beide hebben versierde ovalen aan de zijkant en daar overheen een gladde band bij het Friese kussen en een koordachtige band bij de Groninger variant.

Een vergelijk van vier harten.

Op bovenstaande 2 foto's zijn vier hartvormige speldenkussens te zien. De linker 2 speldenkussens zijn gemaakt door Pieter Schmitz uit Leeuwarden. Hij was een zilversmid die vaak (vrouwen)figuren op zijn naaigerei afbeeldde. Op het linker hart op de foto leunt een vrouw op een anker, het symbool van de hoop. Op het kussen ernaast zien we een vrouw leunen op een pilaar met in haar hand een boek - waarschijnlijk de Bijbel: het teken van geloof. Van dezelfde zilversmid is ook een speldenkussen bekend met een afbeelding van een vrouw met een vismand aan haar arm. Het rode kussen is nog helemaal origineel, dus ook de harde vulling is nog intact. Vroeger waren de spelden en naalden nog niet roestvrij en kregen ze altijd een aanslag. Door de spelden in een hard kussen te steken werd de aanslag er af gewreven. Zo waren de spelden weer goed te gebruiken. Het derde Friese kussen met lichtgrijze stof is ongemerkt; waarschijnlijk is het gemaakt rond 1800-1810. In die tijd werd niet alles van zilverkeuren voorzien; dit was goedkoper, want keuren bij de keurkamer kost geld. Het rechter kussen - zonder punt eraan - is gemaakt door Frederik Sleutelaar. Een zilversmid uit Groningen!

Groninger keur.

De zilverkeuren als bewijs

Wat heel fijn is, is dat 3 van de speldenkussens op de foto volledig en leesbaar gekeurd zijn. De 2 linker speldenkussens – met de rode en zwarte stof - zijn volledig gekeurd met de 4 gebruikelijke Nederlandse zilverkeuren. Deze keuren zijn : een leeuw met een 2 voor het tweede gehalte zilver, een minervahoofd met in de helm een “F” voor de keurkamer Leeuwarden. Verder zijn nog afgeslagen het meesterteken, een ruitvorm een puntdakje met daaronder de letters “PS”, voor zilversmid Pieter Schmitz. Het rode kussen heeft de jaarletter “R” van 1826, en in het zwarte kussen is de jaarletter “H” van 1817 afgeslagen. Helaas is het derde Friese kussen ongemerkt. Als laatste het Groninger hart zonder puntje. Ook dit oude stuk zilver heeft 4 keuren. Deze keuren zijn echter ouder en stammen uit het Koninkrijk Holland, en zijn alleen gebruikt tussen 1807 en 1812. Aan de linkerkant van het hangoog staat - moeilijk te zien – een “10” voor het gehalte zilver en het stadskeur van Groningen. Aan de rechterkant van dit hangoogje is een wonderlijk gevormde “d” afgeslagen - dat is de jaarletter van 1811. Als meesterteken een sierlijk gevormde “FS”, dat staat voor Frederik Sleutelaar uit de stad Groningen. Hij heeft het speldenkussen gemaakt aan het begin van zijn loopbaan als zilversmid, want hij is geboren in 1777. Alle kussens hebben een hangoog om met een ketting aan de chatelaine te hangen. Lees ook: Nu weten het zeker: deze speldenkussens zijn echt Fries! Het zijn vier mooie harten die ik in mijn hart gesloten heb.