Spotlight op de sprankelende maandsteen van oktober
Inhoudsopgave
Het verhaal van de opaal
Opalen zijn prachtige edelstenen, maar door hun enorme verscheidenheid heel moeilijk te beschrijven. Toch zijn ze direct herkenbaar. Het verhaal van de opaal gaat over vele kleuren, vindplaatsen over de hele wereld en een boeiende geschiedenis met een verrassende recente twist.
Eeuwen lang een geluksbrenger
De naam ‘opaal’ komt uit het Sanskriet ‘upala’, dat ‘edelsteen’ betekende. In de Romeinse tijd was de opaal een bezit van keizers, en dat bleef zo door de eeuwen heen. Koningin Marie-Antoinette had aan het einde van de 18 eeuw een steen met zo’n fonkelende tekening dat hij de bijnaam ‘bosbrand’ kreeg. Opalen werden gezien als ‘lucky charms’, tot een roman van Sir Walter Scott [gepubliceerd in 1829] daar verandering in bracht. De hoofdpersoon in “Anne of Geierstein” heeft een prachtig opalen haarsieraad, maar sterft. En met haar verdween de populariteit van de opaal. Pas toen Queen Victoria de steen aan haar vele relaties cadeau begon te geven, zat de populariteit van de opaal weer in de lift – flink geholpen door de net ontdekte opaalvelden in Australië. Tot dat moment werden opalen voornamelijk in Slowakije gevonden, maar deze mijnen begonnen aan het begin van de 19e eeuw uitgeput te raken. Vanaf ongeveer 1880 worden er op vele plekken in Australië opaalvelden ontdekt – het begin aan een nieuwe opaalrage.
Een verscheidenheid aan opalen uit de collectie van het Victoria & Albert Museum, London
Fonkelende opalen
Een opaal is een amorfe, niet kristallijne edelsteen die ook wel wordt gezien als ‘kwarts-gel’ door de het hoge water gehalte van de steen – tot wel 20 procent. De basiskleur van de steen kan enorm verschillen: ‘melkopaal’ heeft een witte of licht gelige basiskleur, en ‘zwarte opaal’ een bruine, grijze of zwarte grondmassa. Als vreemde eend in de bijt is er nog de ‘vuuropaal’ die doorzichtig fel oranje is. Alle opalen laten een prachtig kleurenspel zien: alle kleuren van de regenboog kunnen voorbij komen als oplichtende vlakjes, waarbij het meestal wel zo is dat één kleur overheerst – de ene steen heeft meer rood, en een andere meer groen, oranje, violet, … Deze ‘colour flashes’ zie je goed bij bolrond ofwel cabochon geslepen stenen wanneer je ze in het licht zachtjes draait – een fonkelend spektakel waardoor je meteen weet: dit is een opaal. In moderne sieraden wordt ook wel ‘boulder opaal‘ gebruikt, een combinatie van opaal ingebed in het moedergesteente [matrix of “host rock”], het contrast is waanzinnig mooi.
Uit de collectie van het Victoria & Albert Museum, London links een ring uit ca 1890, een Franse Art Nouveau hanger en rechts voorbeelden van vintage ringen uit de collectie van Zilver.nl
Goed opletten
Opalen zijn kostbare edelstenen. Om ze toegankelijk te maken voor een groter publiek worden ook ‘doubletten’ en ‘tripletten’ gemaakt. Een doublet is een schijfje opaal geplakt op ander materiaal, zoals glas of kwarts. Een triplet ‘sandwicht’ een schijfje opaal op dezelfde manier. Door een donkerkleurig ‘ondermateriaal’ te nemen waar het dunne schijfje opaal op wordt geplakt, kan ook de kleur van de opaal worden ‘verbeterd’. Daarnaast worden er sinds de jaren ‘70 ‘lab-created’, dus synthetische opalen gemaakt. Samen met ‘stenen’ gemaakt van glas zorgen deze kunstmatige opalen ervoor dat je goed moet opletten wat je koopt. Synthetische opalen zijn in principe lager geprijsd dan natuurlijke opalen; ook hebben ze een meer uniform kleurenspel.
De grote verrassing: Welo opaal
Eind 19e eeuw werden de Australische opaalvelden ontdekt. Op een aantal andere plekken op de wereld – zoals onder andere Mexico, Brazilië, USA – zijn ook kleine opaalmijnen actief. De Australische mijnen lopen ondertussen terug in productie. En toen kwam de klapper: aan het begin van de 21e eeuw is in Ethiopië een enorm opaalveld gevonden. Deze opaal, “Welo Opaal” genoemd, heeft een witte of oranje/bruine basiskleur, een opake of semi-transparante body en een geweldig fonkelend kleurenspel. De kleurenflitsen zijn helder, groot, veelkleurig – kortom de Welo opalen zijn echt een geweldige recente aanvulling op de toch al diverse aanbod van opalen.
Een mooi bezit
Opalen zijn gezet in zo’n beetje alle denkbare sieraden: ringen, armbanden, hangers, oorbellen, colliers, broches en zelfs in een enkele tiara. Een opaal is een relatief zachte steen: op de hardheidsschaal van Mohns is hij ingedeeld in schaal 6. Een smaragd is bijvoorbeeld ca 7.5, een robijn of saffier 9 en diamant, de hardste steen op aarde, scoort een 10. Deze relatieve zachtheid maakt dat je voorzichtig moet doen met opalen: hard stoten of laten vallen kan breuken veroorzaken. [maar daar is een opaal niet uniek in]. Schoonmaken kan eenvoudig in een bakje hardwarm water. Vermijd grote temperatuurverschillen en agressieve schoonmaakmiddelen [zie hiervoor ook Hoe kan je het beste je sieraden opbergen? – Zilver.nl blog ]. Een juwelier kan een opaal ook schoonmaken in de ultrasoon cleaner. Omdat opaal relatief zacht is, krast het oppervlakte relatief makkelijk. Berg een opaal dus goed op, zorg dat er niets tegenaan ligt.
Maar vooral: draag opalen, en of je nou een antieke Australische opaal hebt of gloednieuw Welo opaal – geniet van de waanzinnig mooie sprankeling van deze bijzondere edelsteen.
Een tekening uit de edelsteenbijlage uit De Haagse Post in 1929, getekend door Christa Ehrlich, naast een modern snoer met kralen gemaakt van matrix met opaaladers die fonkelen in het licht.
Een leuk weetje: opaal is de geboortesteen van de maand oktober [lees meer Over Edelsteenen – Zilver.nl blog] en de steen van het sterrenbeeld Weegschaal.