Speuren naar pareltjes: bijzonder naaigerei.
Inhoudsopgave
Het hart van de verzamelaar gaat sneller kloppen bij dat ene bijzondere ding, die ene toevoeging die echt anders is dan de andere stukken in een verzameling. Hieronder een paar voorbeelden van bijzondere stukken naaigerei waarvan mijn hart sneller gaat kloppen.
Kaurischelp
De Kaurischelp [ook wel: porseleins- of tijgerschelp] staat symbool voor het element water, de zee maar ook de schepping, vrouwelijkheid en vruchtbaarheid. Misschien is hier gebruik gemaakt van de vrouwelijkheid want de schelp is gevuld met zilveren naaigerei. De 9 cm lange en 6,5 cm brede schelp is in de lengte doormidden gezaagd; daarna zijn de helften van zilveren monturen voorzien.
Eén gedeelte van het montuur is glad. Hierop staat de tekst “Souvenír d’Amité” oftewel “Herinnering aan Vriendschap”. De rest van het montuur is met bloemen versierd. Deze zilveren afwerking is gemaakt door de firma Jacob Lang en Christiaan Koops uit Rotterdam in 1856.
In het onderste deel van de schelp zit stevig materiaal met uitsparingen voor naaigerei. Het geheel is gevoerd met blauwe stof. Het naaigerei moet speciaal voor deze schelp gemaakt zijn. Alles past exact en het geheel sluit perfect. De zilversmid van het naaigerei komt uit Amsterdam; het is de weduwe Christina Poolman-Galle. Zij werkte tussen 1851 en 1859. Dit kostbare geschenk moet beslist in opdracht gemaakt zijn voor een geliefde.
Naaldenkokers van glas en hoorn
Op de linkerfoto staan glazen naaldenkoers; deze bijzondere kokers zijn erg teer. De binnenkant wordt gevormd door een lange kartonnen koker die helemaal doorloopt tot ver in de dop. Het glas eromheen is fragiel en handbeschilderd. In de dop staat een nummer, waarschijnlijk staat dat voor het motief van de beschildering dat er op gemaakt is. Bij deze 4 is ook géén nummer hetzelfde.
De onbeschilderde naaldenkoker van opaline glas heeft alleen bij de sluiting een koperen band om het sluiten mogelijk te maken. Deze koker voelt steviger aan en is van dikker glas gemaakt. Al deze bijzondere glazen naaldenkokers dateren van ongeveer 1825-1850
Uit dezelfde periode dateren de naaldenkokers van hoorntjes, die vooral in Engeland erg geliefd zijn. De gebruikte hoorntjes zijn vaak van antilopen of gemzen. De sluiting kan heel verschillend zijn. De koker met het konijntje heeft bijvoorbeeld een schroefdop van been. Bij twee anderen zit een koordje, dat binnen langs naar de dop loopt. Als je aan het koordje trekt, dan sluit de dop. Trek je aan de dop, dan kan je bij de naalden komen. Nu zou men deze naaldenkokers niet meer mogen maken want in de huidige wet is gebruik van al het dierlijk materiaal verboden. Zo mag bijvoorbeeld ivoor helemaal niet meer verhandeld worden tenzij het antiek is en de verkoper een certificaat daarvan kan overleggen.
Breischedes met net iets extra’s
Breischedes, “antieke” voorwerpen die tegenwoordig niet meer in gebruik zijn, werden gebruikt om één naald tijdelijk in te stekenen en even een hand vrij te hebben voor iets anders. [zie ook blog Breien, een geschiedenis van eeuwen] . Ze zijn gemaakt is vele verschillende materialen – eenvoudig tot bijzonder.
Wat maakt deze twee breischedes tot pareltjes? De houten breischede is schitterend gestoken en eindigt aan de bovenkant in een vuist. De vingers, duim en nagels zijn prachtig uitgebeeld. In de bovenkant tussen de vingers is de opening om de breinaald in te steken.
De zilveren breischede, vervaardigd door Isaak Lingenaar uit Amsterdam, heeft juist een bijzondere onderkant. Hier zit namelijk een fluitje. De logica hiervan is onduidelijk: de breischede stak je achter de rok/schortenband – zo kon je géén fluitje gebruiken.
Voor de leerplicht ingevoerd werd begin 20ste eeuw waren er breischooltjes waar jonge meisjes het breien moesten leren. Het ging er streng aan toe: géén gepraat maar aandacht voor je werk. Was er een fout dan was het uithalen en opnieuw breien. Zou de breijuffrouw van grotere klassen misschien een breischede met fluitje hebben gehad en als zij de aandacht van de meisjes wilde hebben even haar fluitje gebruikte? Er staat nergens iets over beschreven. Op dit schilderij in Museum Mesdag is een afbeelding van een klein klasje met een pinnige juffrouw.
Een bijzondere combi: naaldenkoker met vingerhoedhuisje
Deze beide voorwerpen zijn een combinatie van een naaldenkoker- het dunne gedeelte – en aan de bovenkant een vingerhoedhuisje. Er is verschil in makelij. De linker heeft aan de dop, die omhoog geschoven kan worden, twee ogen – evenals aan de bovenkant van de koker. Hierdoor gaat een jasseronketting die beide delen bij elkaar houdt. Met deze ketting kan de zilveren koker aan een rokhaak hangen. Deze combinatie werd gemaakt door Jean Borghans uit Hoorn met als meesterteken IBH, gebruikt vanaf 1811. Verder een keur uit de Franse tijd. Uit deze merken blijkt dan dat de combinatie gemaakt is tussen 1811 en 1814.
De rechter naaldenkoker heeft een dop met een scharnier, ook dit blijft altijd één geheel. Op de dop is een oog met de mogelijkheid voor een ketting. De versiering op deze zilveren koker is subtiel – in tegenstelling tot die uit Hoorn. Weinig maar mooie versiering kenmerkt het zilver uit Groningen. Daar komt deze combinatie ook vandaan: de maker is Abraham Pootholt met als meesterteken AP-zonder jaarletter. Hij heeft gewerkt van 1761 tot 1796. Dat betekent dat de Groninger koker ouder is dan die uit Hoorn maar beiden zijn nog in perfecte staat.
Een compendium: een naai- of reisnecessaire
Het zilveren compendium is een mooi, handzaam etui vol handige voorwerpen die je op deze manier makkelijk meeneemt. De zilveren naai- of reisnecessaire is 12.5 cm lang en 2,5 tot 3,5 cm breed. De schuif en de koker hebben beide twee ogen waar de jasseronketting doorheen gaat. Aan het eind van de ketting zit een musketon die aan een rok of riem gehangen kan worden.
De versiering die wij zien op de foto is vrouwe Justitia en aan de andere kant is het Minerva. In het onderste deel is een passend blokje hout met uitsparingen waar alle voorwerpjes perfect in passen.
Het is deels naaigerei, namelijk een priem, naaldenkoker, rijgnaald en lintrijgnaald. Deels kan het ook voor een man zijn met een mesje, lepeltje voor snuif en een steekpassertje. De pincet met oorlepeltje en de schaar passen zowel bij de man als de vrouw, misschien een echtpaar? In de gravering op de koker staat als enig gegeven 1796, dus al deze attributen zijn uit die tijd behalve de schaar die is van een Engelse firma die pas een eeuw later begon te produceren.
Tafelkluwenhouders, een zeldzaamheid
Een zilveren kluwenhouder die aan de rok hangt zien we regelmatig, net als zilveren kluwenbakjes. Een zilveren kluwenhouder die op tafel staat is echt een zeldzaamheid. Beide tafelkluwenhouders op de foto hebben een verzwaarde voet. Deze voet is bij één van metaal dat afgedekt is met vilt om het krassen van de tafel tegen te gaan. De ander zilveren kluwenhouder heeft een mooie steensoort als voetverzwaring.
De linker houder heeft prachtige leeuwenkoppen waar de klos tussen hangt en op de voet zijn klauwen. De klos is waarschijnlijk van hoorn. De éne kant is wat vervormd mogelijk door een te warme standplaats. Helaas is het meesterteken, in een ruit, op de omgeslagen zilveren rand afgeslagen en daardoor niet leesbaar. De ruit duidt er wel op dat hij gemaakt is tussen 1810 en 1820.Verder alleen een herkeur dat gebruikt is tussen 1906 en 1953.
De rechter zilveren tafelkluwenhouder is een strakker model met een benen spoel. Ook deze heeft helaas een onleesbaar meesterteken. Gelukkig is deze wel te dateren en wel van 1816 met de ‘g’ als jaarletter. In het Minervahoofd is een G zichtbaar en dat staat voor keurkamer Zwolle. Het is een bijzonder stel en de voor ons onbekende meesters hadden wel oog voor schoonheid in hun vakgebied.
Schoonheid en zeldzame pareltjes, daarvan gaat het verzamelaarshart sneller kloppen.
Lees meer boeiende verhalen van de verzamelaar: