De fascinerende kanjer

Roem van de grote diamant kan die van de eigenaar overstijgen

Inhoudsopgave

Ze zijn een fel begeerd bezit van de groten der aarde. Van hoge waarde, gemakkelijk te vervoeren, en in tijden van nood een schitterend onderpand: grote diamanten. Fascinerende verhalen rondom de kanjers doen de rest. Bij een aantal grote diamanten is de band met Nederland gemakkelijk te leggen, ook al keken Calvinisten wantrouwend tegen de edelstenen aan. De “Hortensia” en de “Amsterdammer” zijn twee stenen die tot de verbeelding spreken. De laatste is zwart, en zwarte diamanten worden pas sinds kort gewaardeerd. Hun prijs schiet dan ook de lucht in.

In de Galerie d’Apollon van het Louvre liggen de Franse kroonjuwelen waaronder de Hortensia.

De geschiedenis

Grote diamanten spreken al eeuwen tot de verbeelding. Dankzij hun schoonheid, zeldzaamheid en hoge waarde speelden ze dikwijls een fascinerende rol in de geschiedenis en werden ze onderwerp van menige legende. Een flink aantal auteurs heeft dan ook al het wel en wee van beroemde diamanten beschreven. De Middeleeuwse wetenschapper Albertus Magnus (1193-1282) schreef al in één van zijn mineralenboeken in een tijd dat diamant nog schaars was en zelfs minder werd gewaardeerd dan robijn en smaragd: “Es gibt kaum ein Edelstein, um den Sich so viele Sagen, Legenden und Geschichten spinnen, denn die ihm beigelegten Tugenden haben nicht verhindern kônnen, daÊ mensliche Habgier, persônlicher Neid und Besitzerstolz Sich seiner in mannigfaltiger Weise bemâchtigt haben. ”

Een diamant, een begeerd bezit

De waardevastheid, het gemakkelijk vervoer en de mogelijkheid om ze in tijden van nood te belenen of te verkopen maakten grote diamanten dikwijls tot een begeerd bezit van de machtigen der aarde, die er bovendien hun status en rijkdom mee konden benadrukken. Als gevolg van een sterke Calvinistische inslag werd in Nederland lange tijd enigszins argwanend tegen juwelen in het algemeen en diamanten in het bijzonder aangekeken. In het begin van de 17e eeuw dichtte Constantijn Huygens met betrekking tot de diamant:

“Wat is het daerw’ons geld zoo dertel aan
Niet als de klaerste steen of ’t hardste glas

En nog onlangs stond in het Parool een tekening door Peter van Straaten van een echtpaar op bezoek bij een juwelier met als onderschrift: “Ja schat, dat zijn briljantjes… maar wat m6et je ermee? ”

Diamanten en Nederland

Desondanks blijkt een aantal beroemde diamanten op de één of andere manier in verband te kunnen worden gebracht met Nederland. Zo werden de Cullinan en de Koh-i-Noor, de grootste diamanten ter wereld en onderdeel van de Engelse Kroonjuwelen, beide in Amsterdam gekloofd en geslepen, respectievelijk door de firma’s Asscher en Coster. En de Kleine Sancy, een druppelvormige diamant van ruim veertig karaat, werd in 1642 voor 80.000 Carolus guldens gekocht door prins Frederik Hendrik voor zijn schoondochter Maria Henriëtte Stuart uit het faillissement van haar in ballingschap levende grootmoeder Maria de Medici van Frankrijk.

De steen bleef twee generaties Oranjebezit en werd na de dood van koning-stadhouder Willem III in 1702 geërfd door prinses Louise Henriëtte, keurvorstin van Brandenburg. Tot op de dag van vandaag behoort de steen tot de belangrijkste juwelen van het Huis Hohenzollern. Maar ook sommige minder bekende grote diamanten blijken in hun dikwijls boeiende geschiedenis een band met Nederland te vertonen.

De Hortensia

De Hortensia bijvoorbeeld. De Hortensia is een vijfzijdig gefacetteerde roze diamant van ruim éénentwintig karaat. De steen werd waarschijnlijk in 1678 verworven door koning Lodewijk XIV van Frankrijk, maar niet van zijn vaste diamanthandelaar Jean Baptiste Tavernier. De grootste roze diamant die deze van één van zijn reizen naar India voor zijn koning meebracht woog namelijk “slechts” ruim veertien karaat.
In een inventaris uit 1691 werd de steen beschreven als “Le diamant rose à cinq pans” die toen was gezet in één van de negentien bloemvormige motieven die de koning als nopen op zijn vest droeg. Ruim honderd jaar later, in 1792, werd de diamant met een aantal andere kroonjuwelen gestolen uit de Parijse Garde-Meuble, maar reeds een jaar later teruggevonden in een oud huis bij de Hallen.
Keizer Napoleon I liet de roze diamant in een epaulet monteren, maar schonk hem korte tijd later aan zijn stiefdochter Hortense, een dochter van zijn eerste echtgenote Josephine de Beauharnais. Zij gaf de steen zijn definitieve naam en door haar huwelijk met een broer van de keizer, Lodewijk Napoleon, was zij enige jaren koningin van Holland. De Hortensia is dan ook met zekerheid door haar in ons land gedragen. Na terugkeer in Frankrijk werd de diamant in 1830 opnieuw gestolen, nu uit het Ministerie van Marine, maar opnieuw spoedig achterhaald. Uiteindelijk werd hij geërfd door de zoon van Hortense en Lodewijk, de latere keizer Napoleon III.

In juni 1856 werd de Hortensia door de hofjuwelier Bapst gemonteerd in een kam die door keizerin Eugénie achter in het haar werd gedragen, waarbij de slingers of pampilles als een waterval neerhingen. Het juweel bestond uit 208 briljanten met een totaalgewicht van 438 karaat.
Toen de keizerlijke familie in 1870 werd verbannen, confisceerde de Republiek alle kroonjuwelen; acht jaar later werden ze geëxposeerd in het Louvre.

Grand peigne en brillants met de Hortensia, Juwelier Bapst, Parijs 1856. Gedemonteerd.

In 1887 werden ze via een veiling verkocht. Als laatste was op 23 mei de kam aan de beurt. En hoewel men in eerste instantie aarzelde om een dergelijk rijk juweel te demonteren werd in verband met een hogere opbrengst uiteindelijk toch besloten om de stenen los te veilen, waarbij de juweliers Boucheron en Tiffany zich onder de hoogste bieders bevonden.
Kort vòòr de veiling was de roze diamant uit de kam gehaald op verzoek van de minister van Cultuur en een aantal museumdirecteuren vanwege de grote historische waarde. Het vermoeden werd zelfs uitgesproken dat de steen ooit deel had uitgemaakt van de collectie diamanten die door kardinaal Mazarin bij zijn dood in 1661 aan de kroonjuwelen waren gelegateerd. In ieder geval wordt de Hortensia tot op heden geëxposeerd met andere bewaard gebleven voorbeelden in de Galerie d’Apollon van het Louvre.

Na maanden lukte het Drukker de zwarte steen te slijpen

Van sommige grote en beroemde diamanten, zoals de Cullinan en de Koh-i-Noor, bestonden al langere tijd glazen of kristallen modellen van zowel de ruwe als de bewerkte staat, die voornamelijk dienst deden als studiemateriaal. Een stenenfirma uit het Duitse Idar-Oberstein brengt sinds lange tijd een serie replica’s op de markt van bekende, maar vooral ook onbekende grote diamanten. De collectie bestaat tot nu toe uit 154 modellen, die zijn uitgevoerd in kristal of kleursteen, al of niet synthetisch.

De Amsterdamse goudsmid Philip Sajet (1953) liet zich door deze modellen inspireren en dat heeft in het jaar 2000 geresulteerd in een collectie van dertig ringen onder de titel Unieke Replica’s, omdat elk model slechts één keer door hem in een ring is toegepast. Eén van de dertig ringen is een model van de Hortensia in roze synthetische kwarts.

De steen is gemonteerd op een lichtgroen geëmailleerde gouden scheen. Vanaf de eveneens geëmailleerde zetrand lopen vier poten naar één punt op de scheen, een oplossing die bij alle ringen uniform is. Sajet heeft zijn Hortensia een halve slag gedraaid, waardoor de vorm enigszins doet denken aan de dwarsdoorsnede van een briljant geslepen steen. Maar vanzelfsprekend kan de ring ook omgekeerd worden gedragen. Met deze replica Philip Sajet er in geslaagd om met een knipoog naar hun unieke voorbeelden kleine kunstwerkjes te maken, die een meerwaarde krijgen door de legendes en sagen die zijn verbonden zijn met de echte diamanten. Of zoals hij het zelf verwoordt: “Ik heb geprobeerd juist géén pukkel op een neus te verkrijgen, maar tot een absoluut goed werk te komen dat boven smaak uitstijgt. ”

De Black Orlov diamant

Zwarte diamanten

In de geschiedenis van het mineraal diamant speelden zwarte exemplaren tot voor kort nauwelijks een rol van betekenis. Ze werden immers beschouwd als volledig onzuiver en daarom vergruisd tot diamantpoeder of toegepast als industriediamant. In zijn standaardwerk Famous Diamonds beschrijft de auteur Ian Balfour onder andere de Black Orlov, een kussenvormige zwarte diamant van ruim 67 karaat, die in 1969 door de New Yorkse juwelier Harry Winston aan een verzamelaar werd verkocht voor $ 300.000. Een fictief bedrag, want de prijs was aan niets te relateren. In 1990 bracht de steen nog minder dan eenderde op tijdens een veiling van Sotheby’s in New York.

In 1972 werd in Zuid-Afrika een zwarte diamant gevonden van bijna 56 karaat, waarvan de waarde werd geschat op zes dollar per karaat. De steen kwam in bezit van de Amsterdamse diamantfirma Drukker, die de grootste moeite had bij het bewerken. De kleur zwart wordt veroorzaakt door ontelbare submicroscopische insluitsels, die tevens de hardheid aanmerkelijk verhogen. Het slijpen en polijsten van een zwarte diamant neemt dan ook vijf keer zoveel tijd in beslag als bij een kleurloze diamant.

Na maanden lukte het Drukker om de steen te slijpen in een druppelvorm van bijna 34 karaat, die in februari 1973 door de echtgenote van de toenmalige burgemeester Samkalden de Amsterdammer werd gedoopt in verband met het zevenhonderdjarig bestaan van de stad. Bij eventuele verkoop zou de opbrengst ten goede komen aan een fonds voor gehandicapte kinderen, maar een gegadigde werd vooralsnog niet gevonden. Pas in 1991 werd de Amsterdammer voor 2 miljoen dollar verkocht en hij is nu in het bezit van de onder andere in Genève gevestigde juwelier De Grisogono, die de steen voor publicitaire doeleinden gebruikt.

De Amsterdammer geveild bij Christies, Collectie De Grisogono te Geneve.

De Grisogono

Inmiddels had ook Philip Sajet de Amsterdammer ontdekt. Een replica van onyx werd door hem in één van zijn ringen toegepast. De gouden scheen is versierd loodkleurig niëllo, dat bestaat uit een mix van onder andere zilver, koper én lood en dat reeds sinds de Oudheid in juwelen wordt verwerkt. Het resultaat toont een uitgesproken mysterieus effect. Hoewel Sajet de kleur zwart al veel langer in zijn ontwerpen verwerkt, volgt hij met het onyx model van de Amsterdammer — naar eigen zeggen overigens volkomen onbewust – een trend, die zonder enige twijfel werd ingezet door De Grisogono. De eigenaar en directeur van deze firma, Fawaz Gruosi, raakte jaren geleden al gefascineerd door zwarte diamant, toen andere juweliers het materiaal nog met de nek aankeken. Tijdens zijn reizen over de hele wereld kocht hij zwarte diamanten op van de beste kwaliteit. Zwart en zwart is immers twee en zwarte diamant komt voor van bruinachtig grijs via gun-metal tot diepzwart.

Gruosi is alleen in de laatste kleur geïnteresseerd. Na jaren verzamelen en het tijdrovende slijpproces toonde hij in 1997 zijn eerste collectie zwarte haute-joaillerie aan de wereldpers, met een overrompelend succes. In de juwelen van De Grisogono worden zwarte diamanten gecombineerd met witte exemplaren, kleurstenen of parels. De zwarte stenen geven deze ontwerpen een chique, gedistingeerde fluwelen uitstraling, omdat ze uiterst beschaafd en ingetogen schitteren.

Zo groot is het succes van De Grisogono, dat andere juweliers de trend al volgen. Cartier en zelfs het modehuis Chanel verwerken zwarte diamanten in hun juwelen. En hoewel de prijs van zwarte diamanten die van witte nog lang niet benadert, is hij de afgelopen twee jaar wel vertwaalfvoudigd. De opmars van de zwarte diamant valt niet te stuiten en kon aan het begin van het derde millennium zelfs worden vergeleken met het gebruik van platina aan het begin van de 20ste eeuw.

De Grisogono zwarte diamant 312 karaat.

Chopard levert horloges met zwarte diamant al vanaf 22.500 euro per stuk. En bij De Grisogono zelf zijn de zonnebrillen met zwarte diamant niet aan te slepen. Voor een met witte én zwarte diamanten pavé bezette gsm-telefoon van 35.000 euro — een —artikel dat evenals zwarte diamant twintig jaar geleden nog vrijwel onbekend was — bestaat nu al een wachtlijst van twee jaar.

Martijn Akkerman is juwelenhistoricus

Met dank aan Philip Sajet, Amsterdam; De Grisogono, Genève en hun speciale vertegenwoordiger voor de Benelux, Andres Maduro.