Nu de dagen snel korter worden, gaan we langzaamaan nadenken over de feestdagen. Welke menu’s we serveren op onze feestelijk gedekte tafels. Bij mij hoort op een mooi gedekte tafel ook een mooi servet, gestoken in een zilveren servetring.
Van tafellaken naar servet
Inhoudsopgave
Servetten horen nu helemaal bij een mooie gedekte tafel. Deze gewoonte is echter nog maar een goed twee eeuwen oud. Toen we nog nauwelijks eetgerei hadden veegden we vette handen aan lappen en kleding, en daarna aan het tafellaken. Dit laatste doen mijn kinderen helaas nog steeds als ze denken dat ik het niet zie. Vanaf het begin van de 19e eeuw ontstond een steeds uitgebreidere tafelcultuur waarin onder andere plaats was voor servetten, vingerdoeken en veel meer.
Groot en klein
Welgestelde families bezaten grote sets tafellinnen, meestal wit linnen damast. Zo’n set bestond uit een tafellaken, met minimaal een dozijn bijpassende servetten en vingerdoeken. Met bijpassend werd bedoeld : geweven in hetzelfde damast-patroon, en voorzien van een geborduurd initiaal van de eigenaar.
Servetten waren flinke lappen stof, meestal vierkant, maar de oudere servetten waren rechthoekig. De maat kwam in de richting van 90×90 cm. Ter vergelijk : onze huidige servetten zijn veelal kleiner, denk aan 60×60 cm. En dan waren er nog de vingerdoeken. Dit waren een kleine maat servetten – zo’n 35 à 40 cm in het vierkant – die werden gebruikt bij het ontbijt of bij de broodmaaltijd. Let op: “lunch” is een latere aanduiding van het middageten. De grote servetten werden alleen gebruikt bij het diner.
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
Beschaafd gebruik
Zo’n vingerdoek of servet ligt links van het bord, direct naast de vork (dan wel vorken wanneer u meerdere gangen serveert). Bij aanvang van de maaltijd legt u de servet dubbelgevouwen op uw schoot, met de vouw naar u toe. Onder geen beding stopt u een punt achter uw boord; dit werd beschouwd als uiterst onbeleefd. Ik vond het dan ook erg grappig toen we in een restaurant werden aangemoedigd dit juist wel te doen. In Galicia (noordwest Spanje) zijn “percebes” ofwel eendenmosselen en lokale delicatesse. Bij het verorberen ervan wil nog wel eens wat vocht rondspatten. Vandaar dat het hele tafelgezelschap verdwijnt achter flinke servetten.
Servetringen, vingerdoekringen en meer…
Begin 19e eeuw lagen de prachtig geweven stukken damast nog naast of op het bord voor aanvang van de maaltijd. Bij grootste diners werden er zelfs grote figuren van deze servetten gevouwen die de tafel sierden. Daarnaast werd er flink uitgepakt voor de tafelaankleding; denk aan pièce de milieus etc . In die trend paste het, om ook voor servetten een mooie houder te maken.
Het servet werd opgerold in de “servetband”, ofwel servetring, en zo bewaard tot de volgende maaltijd. Rond 1830 werden de eerste zilveren servetbanden geïntroduceerd, tegen 1860 werden ze gemeengoed en rond de eeuwwisseling was de variatie in modellen enorm. Bij gegoede families waren de servetbanden van zilver of ivoor. Mensen met minder te besteden gebruikten servetbanden van papier maché, geborduurde stof en later celluloid en bakeliet. Het doel van de banden was hier het identificeren van de eigenaar : er was een wekelijkse wasbeurt, en tussentijds moest de juiste servet voor ieder gezinslid klaarliggen.
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
Twee oude catalogi van zilverfabrieken. Links de catalogus van “Zilverfabriek Voorschoten” uit 1928, rechts “Van Kempen, Begeer en Vos” uit 1930. De variëteit aan servetringen is enorm. Bovendien valt in de kleine lettertjes te lezen dan bij ieder model servetband, een klein model vingerdoekring en zelfs kinderservetring geleverd kon worden met dezelfde vormgeving. Gezien het flinke verschil in grootte tussen server en vingerdoek was dit ook gewoon nodig.
Op deze foto is het maatverschil tussen de servet- en vingerdoekringen goed te zien. Van links naar rechts op de foto : een strak getrapt Art Deco model gemaakt door W. Burger (Haarlem), in het midden een gehamerd model met kraallijstje door C.F. Wewer (Schoonhoven, jaren ’20) en rechts een vreemde eend in de bijt : de servetclip. Deze gehamerde clip is ontwikkeld door zilversmid H. Weidema uit Rotterdam, die er zelfs een patent op aanvroeg. De servetband klapt open; de achterkant is van zilverdraad. Makkelijk in gebruik want hij rolt niet van tafel, en omdat de achterkant “open” is, wordt het zilvergewicht gereduceerd.
Enorme variëteit
Er zijn heel erg veel verschillende modellen servetringen gemaakt: glad of gehamerd, met parelrand, met drukke gravering – de variatie is eindeloos. Omdat mijn zilveren bestek gehamerd is, koos ik ook voor servetringen met die mooie facetten.
Echter mijn ‘dagelijkse’ servetring is een familiestuk. Het is een gladde, bijna zeshoekige band met een kabelrand, gemaakt door Barends in Amsterdam. Er staat “Moeder” in gegraveerd in een prachtig schoonschrift. Deze servetband is van mijn overgrootmoeder geweest. Het is het linker exemplaar op de foto hieronder.
Nog meer variatie
Als een beetje ’vreemde eend in de bijt’ zijn er nog servethouders. Deze zorgen voor een betere bescherming van de kleding tegen gemorst voedsel. Echter, omdat ze niet “comme il faut” waren, zullen ze alleen gebruikt zijn in huiselijke kring – tenzij er gerechten als percebes werden geserveerd natuurlijk.
Er zijn 2 modellen : de ene, voornamelijk gebruikt door dames, bestaat uit een kettinkje waaraan knijpertjes zitten. Je deed je servet dan voor de borst, vastgemaakt door de klemmetjes en het kettinkje in je nek. Ik zie mijn Oma nog zo zitten.
De andere is wat ouder, en eigenlijk alleen gemaakt voor een heer : een zilveren klemmetje dat geopend werd door het lusje omhoog te schuiven. Het servet kon er dan tussen geschoven, en met het lusje naar beneden klemde de servetpunt vast. Het haakje werd in het bovenste knoopsgat van de boord vastgehaakt, of aan de boord gehangen (wie weet dit nog?). Voilà een uiterst effectieve vlekkenvanger.
Op onderstaande foto staat een “mattenklopper-model” en een “klauwtje”, dat grip heeft omdat beide zijden voorzien zijn van bol/hol reliëf. Beide zijn gemaakt voor 1905.
Meer geschikt voor het kerstdiner zijn de servetringen : glad of gehamerd, rond of ovaal, uit een set of gepersonaliseerd met een ingegraveerde naam – schitterend in alle variatie. Als er maar geen papieren servetje in zit….
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
PS en zet eens een zilveren mandje op tafel voor brood, bonbons, …
`Bekijk ook onze collectie:
Ouden en antieke zilveren servetbanden en klemmen
Beste mevrouw Engel,
Wat leuk dat er servetringen aanwezig waren – een zeldzaamheid deze dagen!
Ik kan me voorstellen dat het weghalen van de servetringen kort na aanvang van het dineer logisch is.
De gasten hebben immers allen hun servet op hun schoot neergelegd, en die blijft daar gedurende het hele diner.
Omdat het niet waarschijnlijk is dat u binnenkort weer aanschuift en uw ‘eigen’ servet wilt hebben, zoals we dat thuis wel doen, kunnen de servetringen inderdaad worden meegenomen.
Hartelijke groet,
Saskia
L.S.,
Kunt u mij vertellen hoe het hoort ?
In een restaurant werden de servetringen nog voor het voorgerecht weer door een ober meegenomen (tafel met 6 personen).
Hoort dat werkelijk zo volgens de etiketten ?
Met vriendelijke groet,
Jannet Engel
Ook voor vingerdoekjes bestonden ringetjes!