Hoe komt Leiden aan de naam “sleutelstad”?
Inhoudsopgave
De bijnaam van de stad Leiden is terug te voeren tot Sint Pieter (ofwel: Petrus). Deze Sint Pieter is de schutspatroon van de hoofdkerk van de stad : de Pieterskerk. Hiermee is Sint Pieter dan ook de beschermheilige van de stad.
Tegen Petrus wordt in het evangelie gezegd volgens Matteüs “Ik zal u de sleutels geven van het Koninkrijk der Hemelen.” Dit zijn twee sleutels. Het stadswapen van Leiden bestaat daarom uit twee gekruiste sleutels.
Vanaf ongeveer 1400 was de Pieterskerk de hoofdkerk van de stad Leiden. De kerk is gebouwd op de kapel van de graven van Holland. Hij staat in een prachtig rustiek deel van de stad. Vanaf de jaren ”70 van de vorige eeuw is hij niet meer in gebruik als kerk. Na restauratie is hij geschikt gemaakt voor andere doeleinden, zoals congressen, de uitvoering van de Matthäus Passion en beurzen zoals dit jaar het Textielfestival.
Handwerkslieden
Tot in de 18de eeuw was Leiden een bekende textielstad met veel spinners en huiswevers. Nu is zo’n oud wevershuisje ingericht als museum voor kleine tentoonstellingen met textiel. Museum de Lakenhal was vroeger een gebouw waar het “laken” – een mooie wollen stof – gekeurd werd en van een kwaliteitsloodje voorzien voor het de hele wereld over ging. Naast deze handwerkslieden waren er ook verschillende zilversmeden in Leiden werkzaam. Het werk van deze zilversmeden is nog steeds te bewonderen in dit museum.
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
Een 18e-eeuwse Leidse zilversmid
Eén van de zilversmeden die rond 1750 werkzaam was in Leiden, was Anthony Minne. Deze zilversmid heeft gewerkt in de periode 1729-1769. Hij maakte de naaldenkoker in een – in die tijd – populair model : achtkantig, taps toelopend en voorzien van een schroefdop die eindigt in een vierkant plaatje. Minne versierde deze koker met fijn gegraveerde ruitjes, nauwelijks zichtbaar.
Aan de onderkant is de koker gemerkt met het Leidse stadskeur uit die periode, namelijk een sleuteltje. Sinds 1733 is dat één sleutel met een jaarletter eraan, hier is dat de “E”. Dit kan staan voor 1739 of 1763: beide jaartallen passen in zijn werkzame periode. Anthony Minne heeft een roos als meesterteken, hier maar voor de helft afgeslagen op de rand.
Keuren tijdens het Koninkrijk Holland (1807-1812)
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
Ongeveer 50 jaar later heeft Hermanus Boekwijt ook een achtkantige naaldenkoker gemaakt. Het model lijkt sterk op die van Minne. Ook deze naaldenkoker is gegraveerd met een fijne streepversiering in de vorm van “ijspegels”.
De naaldenkoker is gemerkt in de dop, een lastige plaats! We zien hier nu keuren die van 1807 tot 1813 gebruikt zijn: “10” voor het zilvergehalte, “b” voor jaartal 1809, “HB” aan elkaar voor Hermanus Boekwijt. In deze periode heeft de Leidse keurkamer twee gekruiste sleutels als stadskeur. Boekwijt heeft gewerkt tussen 1779 en 1811, wat inhoudt dat de naaldenkoker is uit zijn latere periode komt.
Afgekeurd zilver.
Wanneer het zilvergehalte te laag was, wat nogal eens voorkwam, werd het stuk door de keurkamer afgekeurd. Dan werden er ook de twee gekruiste Leidse sleutels ingeslagen maar met een dikke balk erdoor. Nu wist de zilversmid dat hij het werk moest vernietigen.
[su_row center=”yes”][su_column]
[/su_column] [su_column]
[/su_column][/su_row]
Hoe het Leidse stadskeur verdween
Sinds 1814 – na de “Franse tijd”- zijn zilverkeuren landelijk vastgelegd. Hiermee verdwenen vele stadskeuren, zoals ook de Leidse sleutels verdwenen als keurmerk. Dit is goed te zien op het bovenstaande kluwenmandje. Een kluwenmandje hoort tot het “groot zilver” en heeft dan ook 4 keuren volgens het “nieuwe systeem”, dat tot de dag van vandaag wordt gebruikt.
Dit mandje is gemaakt door de Leidse zilversmid Cornelis de Keijzer Leeflang – te zien aan zijn meesterteken. We kunnen het dateren op 1826 – aangeduid met een sierlijke jaarletter “R”. Het heeft de keur van de ”leeuw met een 2” als gehalteteken voor 2e gehalte zilver. Als vierde keur is het opletten – de “minervahelm”, een gezicht in profiel dat een helm draagt. In deze helm staat een letter en daaraan kunnen we zien waar het zilver gekeurd is. In dit geval is het een “C”, dat staat voor keurkamer Den Haag. Hieraan is te zien dat de keurkamer Leiden was opgeheven.
De zo kenmerkende sleutels zijn nog op veel plaatsen in Leiden terug te vinden maar helaas niet meer in het zilver. Jammer, want het was zo’n mooie, herkenbare aanduiding.
Lees ook:
Kluwenhouders : van praktisch tot pronk
Prachtig schoeisel – maar niet voor aan de voet
Bekijk ook:
De collectie antiek zilver naaigerei van Zilver.nl
De collectie Leids zilver