Het geven van een zilveren lepel bij een bijzondere gelegenheid, is een echte Nederlandse traditie. Vanaf de 17e eeuw zijn er in Nederland zilveren sierlepels gemaakt voor de bijzondere momenten in het leven. Zo zijn er lepels voor geboortes, feestdagen, overlijdens en als prijs bij een wedstrijd. Ook zijn er zilveren gildelepels gemaakt, in opdracht van alle mogelijke soorten ambachtsgilden.
Zilveren gelegenheidslepels voor feestelijke momenten
Inhoudsopgave
Er zijn gelukkig veel van deze lepels bewaard gebleven, dat komt waarschijnlijk omdat deze dierbare lepels werden gekoesterd en alleen werden gebruikt op hoogtijdagen. Bij een geboorte- of een huwelijk stond de brandewijnkom gevuld met boerenjongens of boerenmeisjes op tafel en schepte men, met de brandewijnlepel, de glazen vol om op het geluk en de gezondheid te proosten. Ook werd de gelegenheidslepel gebruikt om bij feestelijkheden de pastei op te scheppen. Gelegenheidslepels zijn daardoor vaak afgebeeld op stillevens uit de 17e en 18e eeuw.
De symbolische betekenis van een zilveren geboortelepel
Het geven van een zilveren geboortelepel heeft een mooie symbolische betekenis, daar een lepel naast de handen het belangrijkste voorwerp is om mee te kunnen eten. Het hebben van voedsel is een eerste levensbehoefte, de gever, vaak een liefhebbende grootouder of ander naast familielid, wilde ermee zeggen; “ik zal zorgen dat het je aan niets ontbreekt”. De lepel werd van zilver gemaakt omdat de kostbare lepel dan in moeilijke tijden kon worden verkocht voor contanten. Soms werd een geboortelepel pas na het eerste levensjaar gegeven of gegraveerd omdat de kindersterfte in die tijd zo groot was. Zo stond en staat de zilveren geboortelepel dus voor geluk, rijkdom en vooral ook gezondheid, een prachtig geboortecadeau.
Vele steel bekroningen met een betekenis
De grote verscheidenheid in uitvoering van de steel en het bekronende ornament maken de zilveren gelegenheidslepel tot een geliefd en spannend verzamelobject. Het uiterlijk van de zilveren sierlepels uit de zeventiende eeuw vertoont veel variatie. Er komen holle stelen voor, platte gegoten stelen en ook platte gesmede stelen, de bakken zijn in die tijd meestal rond. De gegoten steel van de 18e eeuwse lepels is meestal gevlochten met daarop een symbolische figuur. Deze steel bekroningen vormen een uitgebreid studieterrein. Zo is er het vrouwenfiguur met een duif en anker wat “De Hoop” uitbeeld, een vrouw met een spiegel is “De wijsheid” en “Vrouwe Justitia” is natuurlijk afgebeeld met een weegschaal en een zwaard. Het geloof wordt gesymboliseerd door een vrouw met een open boek in haar hand waaruit een kruis oprijst en (moeder) liefde door een vrouw met kinderen. Dit zijn maar enkele voorbeelden uit een hele grote verscheidenheid. De lepelbakken veranderen in de loop van de eeuwen van rond naar puntig.
Volledig gekeurde gelegenheidslepels komen in de 18e eeuw bijna niet voor, de meeste lepels zijn alleen gekeurd met een meesterteken. Veel van de antieke zilveren lepels zijn aan het eind van de 19e eeuw naar Engeland geëxporteerd waar men een vergulde bak mooier en praktischer vond. Deze lepels zijn in de jaren 1960-1980 weer naar Nederland teruggekomen inclusief het goud laagje. Zo komen we nu nog heel veel antieke, vergulde gelegenheidslepels tegen.
Veel van de antieke lepels hebben door de eeuwen heen toch wel wat averij opgelopen; een beschadigde steel of een scheurtje in de bak. De reparatie’s hieraan zijn, indien netjes uitgevoerd, acceptabel. De waarde van een gerepareerde lepel is natuurlijk wel minder dan die van een gaaf exemplaar, alhoewel zeldzaamheid en oudheid hier weer een hoop goed kunnen maken.
Gravures op zilveren gelegenheidslepels
De gravures die op je op antieke zilveren gelegenheidslepels tegenkomt zijn een verzamelgebied op zich: prachtige familiewapens, geboortelepels met uitgebreide namen en data en lepels met gegraveerde teksten over historische gebeurtenissen maken het tot begeerde objecten. Deze gravures geven ons extra informatie en vertellen een verhaal. Bekijk eens de gravering van een peilkaan op een nest die zijn jongen voedt met eronder de tekst “Salum per Christum” zaligheid door Christus. Zo mooi!
Zilveren zwijnslepels
Curieus en zeldzaam zijn ook de zilveren lepels met een gegraveerd zwijn. In Groningen was het de gewoonte van veekooplieden om de varkensfokker welke op de jaarmarkt het zwaarste zwijn leverde te belonen met een zilveren lepel. Op de steel van de lepel werd het zwijn gegraveerd met zijn gewicht en de initialen van de varkenskoopman. Ook zijn er door de eeuwen heen veel gewone zilveren dinerlepels gebruikt om dienst te doen als gelegenheidslepel waarop we dan een verhalende gravering aantreffen.
Oostzeelepels als betaling van extra vracht
Een apart verzamelgebied vormen de Oostzee lepel. Dinerlepels, meestal gemaakt in de gebieden rond de Oostzee die geven werden als betaling aan schippers die bovendeks extra vracht meenamen. Deze lepels zijn vaak gegraveerd met de naam van het schip en de datum. Het zijn eenvoudige zilveren lepels met een puntig gebogen steeluiteinde vaak gemaakt in Danzig, Koningsberg of Oost Friesland.
19e Eeuwse Friese gelegenheidslepel
In de 19e eeuw blijft de lepel met de dubbelgevlochten, gegoten steel maar er verschijnt ook een ander, echt Fries model. Een lichte zilveren lepel met een brede platte steel en een platte bekroning. Op de platte bekroning vaak een alledaagse afbeelding zoals een boerenerf, een jager te paard of het melken van een koe.
Een zilveren lepel voor het bruidspaar
Toen stadhouder Willem III en zijn Engelse vrouw Maria in 1689 tot Koning en Koningin van Engeland werden gekroond maakten de zilversmeden een nieuwe gelegenheidslepel. De zogenaamde William & Mary lepel is nog steeds de meest geliefde zilveren huwelijkslepel. Een Koninklijke zilveren lepel die het bruidspaar voorspoed en geluk wenst.
Hedendaagse zilversmeden houden de traditie in ere
Ook nu zijn er gelukkig nog zilversmeden en vele (groot-) ouders die de traditie van de gelegenheidslepel en geboortelepel in stand houden. De gelegenheidslepel is ook nog altijd een geliefd geschenk bij jong getrouwden en jonge ouders. Niet gek want de onderliggende boodschap is prachtig. In Schoonhoven worden door een zelfstandige zilversmid heel veel verschillende zilveren gelegenheidslepels gemaakt voor bruidsparen, geboortes, jubilarissen en andere mooie momenten. De oude mallen voor de verschillende bekroningen zijn gelukkig bewaard gebleven waardoor het mogelijk is om bekroningen zoals: de zilveren gelegenheidslepels hoop, geloof en liefde, de Nederlandse maagd en de meermin met blazuin nog steeds te maken.
Ook zijn er moderne ontwerpen zoals; de dansende ooievaar en het moderne schip.
Het blijft voor ons een feestje om zilveren geboortelepels en zilveren huwelijkslepels te mogen graveren en verpakken voor zulke bijzondere momenten.
Bekijk ook:
de collectie zilveren geboortelepels van Zilver.nl
de collectie zilveren gelegenheidslepels van Zilver.nl
Lees ook:
Zilveren rokersattributen voor het roken en snuiven
Interview Hr. Wttewaal van het Nederlands klein zilver boek
Zilveren rammelaar, veel meer dan speelgoed