Hoorn, een paar eeuwen zilveren naaigerei.

Hoorn, een paar eeuwen zilveren naaigerei

Hoorn is een oude plaats in Noord-Holland die al in de 14^e eeuw stadsrechten kreeg. Hoorn was ook een welvarende stad, want het was de uitvalsbasis van de schepen van zowel de Verenigde Oost-Indische Compagnie als de walvisvaart. Toentertijd stond Hoorn nog in open verbinding met de zee, ideaal om de handel per schip aan en af te voeren. Bij deze welvaart hoort ook zilver – en dat is te zien aan de zilversmeden die zich in Hoorn vestigden. Onder deze zilversmeden waren ook diverse naaigerei makers.

Over de Hoornse zilversmid Dirk Hoep

Dirk Hoep is een zilversmid die zijn werkzaamheden begon in de 18^e eeuw. Hij is geboren in Schagen in 1735 en als zilversmid werkzaam geweest in Hoorn tot aan zijn dood in 1813. Deze beide bovenstaande naaldenkokers zijn door hem gemaakt. Dit is te zien aan het meesterteken : “D.H” in een liggende rechthoek. Hierbij is ook een hoorn afgeslagen – het teken van de keurkamer van de stad Hoorn.

De linker naaldenkoker heeft een versiering van 2 personen naast een altaar met de handen erboven, een symbool van het huwelijk. Op het onderste deel van de koker is een zittende vrouw afgebeeld met 3 kinderen om haar heen. Dit tafereel wordt “moedergeluk” genoemd. Deze koker dateert uit 1793. Deze voorstelling werd in de 18^e eeuw veelvuldige gebruikt.

Op de rechter naaldenkoker is een afbeelding te zien van Johan Zoutman in een medaillon met strik. De jonge Zoutman (1724-1793) was al sinds zijn 12^e jaar verbonden aan de Admiraliteit van Amsterdam. Als vlootvoogd was hij betrokken bij de slag om de Doggersbank tussen de Engelse en Nederlandse vloot in 1781.De strijd eindigde onbeslist maar Zoutman werd als held binnengehaald op zijn thuisbasis.

Het resultaat was dat verschillende zilversmeden zijn afbeelding gebruikten voor kleine zilveren voorwerpen. Dirk Hoep was één van hen en maakte deze koker in 1784.Naast naaldenkokers zijn er ook breischedes en lodereindoosjes met deze versiering bekend.

Op weg naar de 19e eeuw

Deze lintrijgnaald is gemaakt door Jean du Croix. Hij is geboren in Leiden in 1782 maar heeft later in Hoorn gewerkt als zilversmid tot zijn dood in 1851. Een lintrijgnaald heeft aan weerszijden van de naald een oog. Het lint komt aan de éne kant naar boven, gaat boven langs en gaat door het ander oog weer naar beneden. Het lint blijft op deze manier goed vast zitten wanneer het door een stoffen tunnel wordt geregen. In vroegen eeuwen werden mutsen en kleding vaak nog met linten gesloten (de uitvinding van rits en klittenband liet op zich wachten). Deze naald was dus een prima hulpmiddel.

De naald is gemerkt met “J C“ in een ruit en dat meesterteken heeft du Croix gebruikt tussen 1812 en 1816. Maar deze naald is nog nauwkeuriger te dateren. In de Franse tijd (1812-1813) werden de Hollandse keuren als buitenlands bestempeld en kwam er een bijgeslagen herkeur op te staan. Op deze naald is als herkeur een “pijlenbundel met bijl” te zien dat gebruikt werd tot 1814. Je kan dus concluderen dat deze naald is gemaakt tussen 1812 en 1814.

Nog een Hoornse zilversmid: Jean Borghans

Dit bijzondere voorwerp is gemaakt door Jean Borghans. Het voorwerp op bovenstaande foto’s is een combinatie. Het dunne onderste deel is een naaldenkoker en het bredere bovendeel is een vingerhoedhuisje. Het geheel is voorzien van een ketting en rokhaak, om zo aan de rokband gedragen te kunnen worden.

Jean Borghans is vanaf 1807 zilversmid; hij gebruikt als meesterteken “I B H” zonder contour. Hij heeft naast “I B H” op de schuif nog 2 maal “ET” afgeslagen. Die letters staan voor “Etranger” (vreemd), en dit keur werd gebruikt wanneer voorwerpen in Holland – maar in de Franse tijd – zijn gemaakt. Dat hetzelfde merk 2 maal afgeslagen is, komt vaker voor. Hier is de éne keer voor de koker en de tweede afslag is voor de dop. Uit de merken blijkt dat deze combinatie is gemaakt vóór 1814.

Een sprong naar de 20ste eeuw

In de eerste helft van de 20ste eeuw waren er nog veel zilversmeden in Hoorn werkzaam. Zij maakten bijvoorbeeld veel stukken voor de rijke klederdracht van West-Friesland, maar ze maakten ook nog naaigerei en miniaturen. In een volgend blog meer over deze 20^e eeuwse meesters zoals Roozendaal, van Straaten en anderen. In Hoorn is géén keurkamer meer; het stadskeur met de hoorn wordt dus niet meer afgeslagen. Maar de hoorn als stadswapen is nog overal te zien als je een stadswandeling door Hoorn maakt – meestal in een schild gedragen door een Eenhoorn.

Lees ook:

De naaidoos, over antiek zilver naaigerei en meer

Bloemen een bron van inspiratie