De erfenis van Anna Paulowna

Van de omvangrijke juwelencollectie van koningin Anna Paulowna bleef na haar overlijden in 1865 maar weinig behouden voor de Nederlandse koninklijke familie. Maar sommige stukken schitteren nog steeds!

Anna Paulowna

Na de dood van koning Willem II in 1849 wilde koningin Anna niet op Paleis Kneuterdijk in Den Haag blijven wonen. Eerst nam ze haar intrek op Boschlust, het huis van haar overleden zoon Alexander, en later woonde ze enige tijd op kasteel Biljoen bij Velp. Ze verbleef wel graag en vaak op Paleis Soestdijk, waar ze de vele herinneringen aan haar overleden echtgenoot om zich heen had. Ze trok zich uit het openbare leven terug en grote juwelen voor galafeesten zal ze toen niet vaak meer hebben gedragen. Uiteindelijk vereenzaamde de koningin, die beter Nederland had leren spreken dan haar echtgenoot, met wie ze zich meestal in het Frans onderhield.

Met haar kinderen Sophie en Hendrik had ze goed contact, maar beiden woonden in het buitenland. Met haar oudste zoon, koning Willem III, was de verstandhouding ronduit slecht, niet in de laatste plaats omdat hij tegen haar zin trouwde met zijn volle nicht Sophie Württemberg, een dochter van haar zuster Catherina. Ze beschouwde dit huwelijk als inteelt, en omgekeerd kon Sophie het absoluut niet vinden met haar vinden met haar schoonmoeder. Toen de koningin-moeder was overleden, schreef Sophie aan haar lady Malet:

‘Zij stierf, zonder een vriendelijk woord voor wie dan ook. Ze wilde niet gebalsemd worden, de staat van ontbinding was al spoedig onbeschrijfelijk, want tijdens haar ziekte had zij steeds overvloedig gegeten en gedronken. Volgens het afschuwelijke Russische gebruik moet ik er iedere dag naar toe, de stank is niet te harden…..Haar testament zal tweedracht zaaien tussen haar kinderen. Ook na haar dood zal, net als tijdens haar leven, een twistappel de vrucht van haar doen en later zijn…‘

 

Anna’s aquamarijnen

Maar die tweedracht bleek mee te vallen: aan haar dochter Sophie liet Anna haar Haagse landgoederen na, plus de helft van haar juwelen. Haar zoon Hendrik erfde Soestdijk en een kwart van de juwelen, en koning Willem III kreeg een geldbedrag en het laatste kwart van de kostbaarheden. Hieronder bevond zich een grote druppelvormige aquamarijn, die in 1820 voor 5000 gulden was gekocht door toen nog prins Willem, als verjaardagscadeau voor zijn gade. Koning Willem III erfde deze steen met het verzoek van zijn moeder het voortaan als een familiejuweel te beschouwen, omdat dit voor haar zo dierbaar was geweest.

Naar alle waarschijnlijkheid is dit de steen die door prinses Laurentien aan de grote briljanten strikbroche werd gedragen op de avond voor de inhuldiging. Ook koningin Maxima wordt er de laatste tijd regelmatig mee gezien. Maar koningin Sophie zal hem wel niet gedragen hebben….

 

[su_row center=”yes”][su_column size=”1/3″ center=”no” class=“”]

[/su_column] [su_column size=”1/3″ center=”no” class=“”]

[/su_column] [su_column size=”1/3″ center=”no” class=“”]

[/su_column][/su_row]

De grote aquamarijn van koningin Anna Paulowna wordt regelmatig gedragen door koningin Beatrix en koningin Maxima

Sophie erfde driekwart van haar moeders juwelen

Het grootste deel van de juwelen ging dus naar koningin Anna Paulowna’s dochter, de groothertogin van SaksenWeimar-Eisenach. Op latere foto’s en schilderijen staat de groothertogin afgebeeld met de meest schitterende juwelen van haar moeder, waaronder de beroemde parelcolliers uit de bruidsschat, zoals het unieke collier van zevenenvijftig enorme parels dat de brand van 1827 gelukkig had overleefd.

Een aantal jaren geleden vertelde de achter-achterkleindochter van groothertogin Sophie, Cornelie Brena, mij tijdens een gezamenlijk bezoek aan Paleis Het Loo, dat er van de juwelen van haar illustere voorouder niets meer in de familie bewaard is gebleven, op een enkel oud taxatierapport na. Dat is opmerkelijk, omdat na het kinderloos overlijden van prins Hendrik in 1879 het kwart van zijn moeders erfenis ook naar Sophie ging, die dus uiteindelijk driekwart van de juwelen in bezit kreeg. Hierbij werd wel een uitzondering gemaakt. In haar testament bepaalde Anna Paulowna dat in een dergelijk geval een collectie saffieren terug moest naar de koninklijke familie van Nederland. Dat gebeurde ook en van een deel van die saffieren liet koning Willem III in 1881 een diadeem en twee bijpassende armbanden vervaardigen voor zijn tweede echtgenote, koningin Emma.

 

Anna’s saffieren

Koning Willem III betaalde 100.000 florijnen voor deze juwelen, maar het was tot nu toe niet duidelijk aan wie. Onderzoek heeft onlangs aangetoond dat het juwelier Van der Stichel in Amsterdam is geweest die het diadeem heeft vervaardigd. Het juweel is gebaseerd op een ontwerp uit 1867 van de Parijse goudsmid en juwelier Oscar Massin, die zich had toegelegd op de zogenaamde ‘monture illusion’. Hierbij worden stenen met een minimum aan metaal vastgehouden en veertjes zorgden ervoor dat sommige diamanten, of diamanten bezette motieven, bij de minste beweging gingen trillen, ook wel de zetting ‘en tremblant’ genoemd.

Een diadeem van Oscar Massin, dat in 1878 werd geëxposeerd op de Wereldtentoonstelling in Parijs, vertoont grote overeenkomst met een exemplaar dat omstreeks 1890 werd gedragen door Louise, de Hertogin van Fife, een dochter van de latere koning Edward VII, maar ook met het juweel van koningin Emma.

 

De saffieren waren niet alleen afkomstig uit de bruidsschat van Anna Paulowna, maar werden ook aangekocht door koning Willem II en de koningin zelf. Na zijn overlijden werden in zijn appartement twee saffieren van respectievelijk 100 en 63 karaat gevonden, terwijl de belangrijkste aankoop van de koningin een saffier van ruim 162 karaat betrof. Een aantal van deze stenen is later in broches en zogenaamde devant-decorsages verwerkt, die voor een deel nog steeds worden gedragen.

Kokoshniks

Het diadeem bestond oorspronkelijk uit drie delen, waarvan de twee buitenste samen ook op een schildpadden kam konden worden gemonteerd. In 1928 werd dit systeem in opdracht van koningin Wilhelmina veranderd, waarna slechts het centrale motief nog gedemonteerd kan worden om als broche te worden gedragen.

 

De meest recente verandering aan het diadeem vond in 2013 plaats, naar aanleiding van de inhuldiging. Toen werd onder het diadeem een extra standaard gezet, waardoor het minder in het haar wegzakt: zo zijn de saffieren beter zichtbaar. Bovendien werd het pluimvormige motief in het midden verwijderd en is de bovenzijde doorlopend gemaakt. Hierdoor is het diadeem nog meer gelijkenis gaan vertonen met het juweel van de Hertogin van Fife en doet het nu ook sterk denken aan een zogenaamde ‘kokoshnik’, of ’tiare Russe’ — een verwijzing naar het Romanov-bloed in het Huis van Oranje

[su_row center=”yes”][su_column size=”1/2″ center=”no” class=“”]

[/su_column] [su_column size=”1/2″ center=”no” class=“”]

[/su_column][/su_row]

Koningin Beatrix (foto uit 2006) en Koning Maxima  (foto rechts uit 2015) met de saffierendiadeem met het pluimvormige ornament, op de foto links, tijdens de inhuldiging in 2013, draagt Koningin Maxima het diadeem met een doorlopende bovenzijde.

Tiara Russe

Het woord kokoshnik betekent letterlijk hanenkam en was de traditionele hoofddracht bij bepaalde klederdrachten in Rusland, waarbij een kartonnen kap met stof werd overtrokken. In de loop van de tijd nam de adel deze hoofdtooi over, maar dan bekleed met kostbare zijde en parels. Uiteindelijk droegen de tsarina’s en grootvorstinnen juwelen kokoshniks, die tot na de Eerste Wereldoorlog nog door grote juweliers als inspiratie werden gebruikt voor diademen.

 

En die juwelen worden vandaag de dag nog steeds gedragen, bijvoorbeeld door de Britse koningin Elizabeth ll.

Verschillende verschijningsvormen van de kokoshnik

[su_row center=”yes”][su_column size=”1/4″ center=”no” class=“”]

[/su_column] [su_column size=”1/4″ center=”no” class=“”]

[/su_column] [su_column size=”1/4″ center=”no” class=“”]

[/su_column] [su_column size=”1/4″ center=”no” class=“”]

[/su_column][/su_row]

Verschillende verschijningsvormen van de kokoshnik op een rij. Van links naar rechts: Maria Feodorovna, moeder van Tsaar Nicolaas II, Zijn vier dochters, Maria Alexandrovna grootmoeder van Nicolaas II, Alexandra Feodorovna echtgenote van de laatste tsaar.

 

Lees ook:

Fleur-de-lys, altijd een koninklijke uitstraling

Fabuleus Fabergé

Een ring als liefdessymbool

Bekijk ook de collectie van Zilver.nl:

Sieraden