Wie goud zegt, zegt juwelen. Want de bijzondere kleur, de fraaie glans, de slijtvastheid én de zeldzaamheid maken het materiaal bij uitstek geschikt voor objecten om mee te pronken.
Middeleeuws goud
Inhoudsopgave
In het middeleeuwse Lied van Heer Halewijn wordt een prinses ten tonele gevoerd die het bos intrekt op zoek naar de maagden verslindende heer Halewijn. Ze wil hem in de val lokken om hem te onthoofden, wat haar uiteindelijk ook lukt. Het lied besluit op nogal gruwelijke en abrupte wijze na haar succesvolle thuiskomst: ‘Daer wierd gehouden een banket, het hoofd werd op de tafel gezet.’ De prinses had zich voor haar bezoek aan Halewijn op haar allermooist gekleed:
‘Wat deed zy aen huer schoon korslijf? Van gouden banden stond het styf.
Wat deed zy aen haren rooden rok ? Van steke tot steke een gouden knop.
Wat deed zy aen haer schoon blond hair ? Een krone van goud en die woog zwaer.
Dat er in het lied over zo veel goud wordt gesproken en bovendien over het grote gewicht van de kroon is opmerkelijk. De tekst dateert waarschijnlijk uit de 14de eeuw en toen was goud in Europa buitengewoon schaars. In de inventaris van graaf Jan van Blois, Heer van Schoonhoven en Gouda, van omstreeks 1360 wordt vooral veel verguld en geëmailleerd zilver beschreven.
De komst van goud
Maar langzamerhand komt er steeds meer goud naar het Westen en dat blijkt een ideaal middel te zijn om de feestelijke rijkdom, die van kleding kan uitgaan, te verhogen. Goud betekende ook macht. In zijn boek Herfsttij der Middeleeuwen vertelt Johan Huizinga dat er in die tijd ‘een bewondering bestond voor schittering en levendige beweging als schoonheidsuiting.’
Philips de Stoute droeg dan ook tijdens het huwelijk van zijn zoon damasten kleding, versierd met rinkelende gouden blaadjes. Tijdens het huwelijk van de Graaf van Genève in 1434 dansten de aanwezige gasten allen bedekt met or clinquant, 0f klinkend goud.
Schilderij uit circa 1430 is van Lysbeth van Duvenvoorde, collectie Het Rijksmuseum
Dikwijls ging het dan om gouden belletjes, zoals ze worden gedragen op het vroegst bekende Hollandse portretje van de adellijke Lysbeth van Duvenvoorde van omstreeks 1430. Op de banderol in haar hand staat verdriet lange te hopen, wie is het die zijn hert houdt open’ (Ik heb lang gesmacht, wie is het die zijn hart voor mij zal openen). Blijkbaar hadden de belletjes genoeg aandacht getrokken want bij het portretje hoorde oorspronkelijk een pendant van haar bruidegom, Simon van Adrichem.
Hoe mode in de loop der eeuwen kan veranderen blijkt uit Hoe hoort het eigenlijk? van Amy Groskamp-ten Have. Zij schrijft in de eerste uitgave uit 1939: ‘Alles aan juwelen dat rammelt, tinkelt en klingelt moet worden vermeden: dit geeft iets zeer onrustigs en ongedistingeerds aan de persoonlijkheid.’
Hoge kwaliteit
Goud heeft sinds de oudheid een belangrijke rol gespeeld. De bijzondere kleur, de fraaie glans, de slijtvastheid en niet te vergeten de zeldzaamheid hebben door de eeuwen heen de mensheid onweerstaanbaar aangetrokken. Gouden juwelen werden reeds 4000 jaar voor het begin van de jaartelling gemaakt. Vooral in Egypte, dat het voornaamste goudland van de oudheid was. We hoeven maar te denken aan het gouden dodenmasker van farao Toetanchamon om ons te realiseren hoe hoog de kwaliteit van het goudsmeedwerk tijdens de 18de dynastie was.
Maar ook in andere culturen speelde goud een belangrijke rol. Toen een paar Chinese boeren 1986 naar water groeven, vonden ze een een trap, die naar een graf met meerdere kamers bleek te leiden. Er werden twee gouden maskers gevonden, waarvan er één gemaakt was voor de prinses van Chen, die in 1018 op 17-jarige leeftijd stierf. Dit masker was het absolute hoogtepunt op de expositie The Great Liao — Nomadendynastie uit Binnen-Mongolië (907-1125) die in 2017 in het Drents Museum in Assen te zien was.
Goud door de eeuwen heen
Door de eeuwen heen is goud onderhavig geweest aan mode en wisselde de vraag naarmate er meer of minder zilver werd toegepast. De Gouden Eeuw blonk daadwerkelijk van
goud, maar in de loop van de 18de eeuw werd steeds meer zilver toegepast, onder andere om de kleur van diamant positief te beïnvloeden. Ook de 19de eeuw kende periodes waarin dan weer goud, dan weer zilver de boventoon voerde. Omstreeks 1900 werd voornamelijk geelgoud gebruikt, terwijl de periode daarna, inclusief de art deco, een opleving van witgoud en platina liet zien.
Na de Tweede Wereldoorlog werd weer veel geelgoud verwerkt. En oh wee, wanneer je gele en witte juwelen door elkaar droeg. In haar amusante boekje Mode en Stijl uit 1958 schrijft Constance Wibaut: ‘Platina of zilveren sieraden mogen niet gecombineerd worden met gouden, en parels niet met diamanten. Dus niet een gouden ring met parels aan de ene hand en een platina ring met briljanten aan de andere. Kies één van de twee en laat de andere thuis. En pas oorbellen en armband daar bij aan.’ Tegenwoordig gelden deze regels niet meer en kan alles door elkaar worden gedragen.
Koningin Maxima laat dat zien. Zij draagt bijvoorbeeld geel- en witgouden armbanden gelijktijdig én om dezelfde pols, of een geelgouden armband in combinatie met een stalen horloge. Persoonlijke smaak speelt uiteraard ook een rol, en ook emotie kan een belangrijke factor zijn. Prinses Margriet draagt regelmatig een gouden armband die zij heeft geërfd van haar schoonmoeder, mevrouw Van Vollenhoven — Stuyling de Lange. Deze band, die wat betreft ontwerp uit de jaren 50 lijkt te dateren, heeft als reële waarde het gewicht aan goud, maar krijgt door de ermee verbonden emotie een grote meerwaarde.
Op het portret door Therese Schwartze draag Sophia Lopez Suasso een broche met een gesneden lavasteen met een gouden rand
Kijkje in een juwelenkistje
Tot begin april 2018 was in museum Cromhouthuis in Amsterdam een bijzondere tentoonstelling te zien onder de titel Goud! Het ging om de verzameling juwelen en horloges van Sophia Lopez Suasso-de Bruijn (1816-1890), echtgenote van jonkheer Augustus Pieter Lopez Suasso. De collectie werd aangeschaft tijdens de vele reizen die zij gezamenlijk maakten en na zijn overlijden bij juweliers en veilinghuizen in Amsterdam.
Foto’s van juwelen uit de collectie van mevrouw Lopez Suasso uit de beeldbank van hart Amsterdam
Van 1900 tot het begin van de jaren 60 jaren lag deze verzameling in de stijlkamers van het Stedelijk Museum, maar werd vervolgens opgeborgen in depot. De 160 gouden juwelen en horloges, versierd met email en edelstenen, vormen samen één van de weinige bewaard gebleven collecties uit de 19de eeuw in Nederland én daarbuiten. Na een overlijden werden bijoux immers dikwijls verdeeld of verkocht. Bovendien weerspiegelt de verzameling de smaak die destijds in zwang was, want mevrouw Lopez Suasso droeg een groot deel van deze juwelen zelf. We kijken als het ware in de juwelenkist van een rijke Amsterdamse adellijke dame uit de tweede helft van de 19de eeuw en als zodanig is de collectie uniek.
De collectie is momenteel ondergebracht bij het Amsterdam Museum waar het nu niet te zien is maar waarschijnlijk in een depot ligt!
Wilt u meer lezen over Sophia Adriana Lopez Suasso-de Bruijn lees dan: De vergeten stichtster van het Stedelijk Museum
Lees ook van juwelenhistoricus Martijn Akkerman:
Bekijk ook de collectie van Zilver.nl:
Lees meer over goud, edelstenen, vorsten, zilver en juwelen in de kennisbank van Zilver.nl