Sommige voorwerpen, die we kennen uit ons dagelijks leven, worden in andere materialen en afmetingen gemaakt dan wij gewend zijn. Een mooi voorbeeld hiervan zijn deze muiltjes, klompjes, laarzen en slofjes – allemaal gemaakt als naaigerei om te gebruiken tijdens het handwerken.
Over muiltjes en klompjes…
Inhoudsopgave
Speldenkussens zijn gemaakt in veel verschillende vormen. Als eerste voorbeeld de houten schoen linksonder op de foto. Het klompje is gemaakt in een flink formaat: hij is namelijk 15 cm lang. Het is een heel grof speldenkussen: boven, in het zachte deel afgedekt met fluweel, kunnen spelden gestoken worden. Onder dit fluweel is een opbergruimte voor meer spelden. Langs de rand staat gekerfd: “Rochers de Naye”; dit is een plaats dichtbij het mondaine Montreux in Zwitserland. Een vrij grof gemaakt souvenir, niet helemaal mijn smaak, maar het completeert wel de verzameling.
Linksboven (“op 11 uur”) een leren muiltje met een zilveren vingerhoed uit Birmingham. Als leuk extraatje heeft deze langs de bovenrand een verdikking waar spelden in gestoken kunnen worden. Rechts hiervan een ander speldenkussen met dubbelfunctie: een kartonnen muiltje. Het prachtig gemaakte schoentje met hak is bekleed met stof; het is uitgerust met een koperen vingerhoedje in de neus en een klein wit speldenkussentje in de hak.
In het midden ligt een zilveren speldenkussen in de vorm van een klomp. Deze klomp is versierd met Hollandse taferelen. Je komt zo’n klompje zelden tegen, misschien is het voor de souvenirindustrie gemaakt. Dit klompje is tussen 1900 en 1912 gemaakt door zilversmid J.Bondam, helaas onbekend waar want hij heeft in diverse plaatsen gewerkt. Erboven ligt nog een mesje in schoenvorm; het is gemaakt van kunststof.
…en laarzen
Naast de muiltjes kwamen ook laarzen in alle soorten en maten voor als naaigerei. Rechtsboven op dezelfde foto een mooi gevormde houten standaard in de vorm van een laars, waarin een zilveren vingerhoed rust. Ook werden laarzen toegepast als naaldenkokers – links op de foto staat een naaldenkoker van been naast een koker van 2 soorten hout. Bovendien waren er breipendoppen in laarsvorm. De materialen die gebruikt werden voor deze breipendoppen zijn heel divers.
Laarzen van verschillende materialen.
Nog meer laarzen in bijzondere materialen
De houten schuifnaaldenkokers zijn gemaakt in 2 kleuren hout. Ze verschillen wat in maat; ze zijn dus géén serieproduct. Wellicht zijn ze van verschillende fabrikanten, het is niet bekend uit welk land ze afkomstig zijn. De derde – fors formaat – naaldenkoker is van been. Het is eenvoudig vast te stellen dat het been betreft: dit heeft altijd wat bruinige vlekjes; ivoor heeft deze vlekken niet. In het midden bovenaan een stel parelmoeren laarsjes bevestigd aan het originele, wat vergane zijden lint. Deze laarsjes komen ongetwijfeld uit Frankrijk, waar veel mooie parelmoeren voorwerpen vandaan komen.
Ook Frans zijn de 3 paar ivoren laarsjes. Deze breipendoppen komen mogelijk uit Dieppe, waar veel ivoorsnijders werkzaam waren. Eén van de paren heeft een erg lange ketting, deze is mogelijk gebruikt als halssieraad. Voor het opbergen van de breinaalden is de ketting namelijk te lang en bovendien is er géén haakje aan .Wanneer de breipennen in de doppen zijn trekt men de ketting passend aan en maakt het haakje vast in de jassseronketting.
De donker gekleurde laarsjes zijn gemaakt van “gutta percha”. Getah pertjah is letterlijk sap van de pertjah boom; het product hiervan is “gutta percha” gaan heten. Deze bomen komen voor in Maleisië en Indonesië. Door inkerving in de bast verkreeg men dit sap; het werd sinds de 18de eeuw gebruikt voor het waterdicht maken van producten. Een andere toepassing is, om het sap tot 60 graden te verwarmen en daarna in mallen te gieten. Na afkoeling heeft men dan bijvoorbeeld deze laarsjes. Maar ook de handschoenen onder op de foto zijn van hetzelfde materiaal. Deze breipendoppen dateren van ongeveer 1900.
Zilveren laarsjes in diverse variaties
Ook in zilver komen laarsjes voor met een heel verschillend uiterlijk. Zo hebben 2 paar zilveren laarsjes sporen; mogelijk gemaakt voor dames die ook van de paardensport hielden. Het paar linksonder heeft een mooi versierde bovenrand en is van buitenlandse herkomst. Dit blijkt uit de afgeslagen keur van het “zwijnskopje” dat in Nederland in gebruik was van 1831 tot 1893 als herkeur voor geïmporteerd zilver. Het paar paardrijlaarzen rechtsonder is wel Nederlands, want het is afgeslagen met het “zwaardje” als keur. Dit paar laarsjes is gemaakt van heel dun zilver – de gaten zitten in de zolen, ontstaan door het (te) stevig opbrengen van de breinaalden. Deze laarsjes hebben een haakje aan de verbindende ketting om het geheel passend te maken voor de breinaalden. Linksboven nog een paar mooie strakke laarsjes, gemaakt tussen 1867 en 1870 door de gebroeders Brorens uit Den Bosch.
Verder nog 2 stel laarsjes van Hollandse makelij. Midden boven een paar met een kort kettinkje met een oogje eraan, mogelijk om met een speld op kleding te bevestigen. Het rechter paar
heeft ook een ketting met een haakje,dus originele breidoppen.Tot slot de korte laarsjes zonder ketting. Deze zijn van G. Overmans gemaakt tussen 1819 en1828 in Rotterdam.
De zilverkeuren staan meestal op de smalle ronde oogjes waar de ketting aan vastgemaakt kan worden. Het meesterteken past daar vaak niet op; dit is dan maar deels leesbaar. Het is dus vaak niet te zien wie de maker is, het zwaardje past er vaak wel net op.
… en over slofjes tot slot
Naast de muiltjes, klompjes en laarzen zijn er ook slofjes gemaakt als naaigerei. Kennelijk werden deze slofjes soms in paren verkocht, waarvan hier 2 voorbeelden. Eén paar is van dun zwart versierd leer met als inhoud in elk een zilveren vingerhoed. Deze vingerhoeden hebben beide als zilvergehalte “800” en zijn dus waarschijnlijk afkomstig uit Duitsland. Het is niet handig om je vingerhoed zo op te bergen; het is misschien meer voor de show. Ernaast een paar slofjes als speldenkussens. Ook deze slofjes hebben dunne leren neuzen, en hebben een zachte vulling en zijn met fluweel afgedekt.
Rechtsboven een klein houten slofje met daarin een onedele vingerhoed. Waarschijnlijk een mooi stukje huisvlijt – misschien wel voor een geliefde gemaakt? Rechtsonder een mooi houten naaldenkokertje, het platte deel kan weggeschoven worden en de naalden liggen op de bodem. En als laatste een grote slof die volledig van textiel gemaakt is. Hij heeft echter als luxe versiering een zilveren garenwinder. Deze garenwinder is gemaakt door J Poolman uit Amsterdam tussen 1859 en 1875. We zullen nooit weten of deze combinatie bewust gemaakt is, of dat onbekend was waarvoor het mooie stukje zilver diende. Voor meer informatie over antieke garenwinders zie het blog hierover.
Zilveren slofjes
Gelukkig zijn er ook veel zilversmeden geweest die mooie slofjes hebben gemaakt met een zeer afwisselende versiering. Het is opmerkelijk dat de slofjes meestal in goede conditie zijn en er géén gaatjes van de breinaalden in voorkomen.
Aan het dubbele roze lint met elastiek zijn de slofjes van een afwijkend ontwerp. Ze zijn gemaakt tussen1859 en 1885 door Johannes Pannebakker uit Utrecht.
Het tweede paar van links met het dubbele korte jasseron kettinkje is vervaardigd tussen 1837 en 1846 door Claudius Joseph Uriot uit Amsterdam. De Uriot-familie kent meerdere generaties zilversmeden die allen mooi zwaar zilverwerk maakten; ook hun naaigerei was prachtig. Het tweede paar van rechts heeft een kort kettinkje, maar nu met een oogje eraan, mogelijk als sieraad gedragen. Deze slofjes komen uit Den Bosch en zijn gemaakt door Jan van den Broeke – verrassend laat, namelijk pas tussen 1956 en 1999.
Andere zilversmeden van de laarsjes zijn: Van der Werf uit Groningen, Siermans uit Rotterdam, Kabbes uit Amsterdam en op de andere paren staan helaas onleesbare meestertekens. Op Uriot na zijn dit géén zilversmeden waarvan ik meer naaigerei ken.
Al deze klompjes, laarsjes, muiltjes en slofjes zijn niet om op te dansen, maar wel een lust voor het oog.
Lees ook:
Kluwenhouders: van praktisch tot pronk
Bekijk ook de collectie antiek naaigerei van Zilver.nl