Parels, diamanten, gegraveerde edelstenen en vooral véél tegelijk: de maharadja’s van India mochten graag pronken met hun juwelen.
Hun exotische stijl beïnvloedde de juweliers in Europa, die op hun art-deco juwelen introduceerden aan de Indiase hoven.
Op 10 maart 1863 — het jaar waarin India rechtstreeks onder het bestuur van de Britse regering kwam te staan — trouwde de Engelse troonopvolger Edward met de Deense prinses Alexandra, in de kapel van het kasteel van Windsor. Koningin Victoria gaf de bruid meerdere juwelen als huwelijksgeschenk, waaronder een collier en armbanden in Indiase stijl.
Het collier bestond uit zeven rijen parels en smaragden kralen, waaraan motieven hingen, bezet met diamanten, en met geëmailleerde achterkanten. Van deze motieven werd een enkel exemplaar later nog wel gedragen als hanger door koningin Elizabeth en prinses Anne. Het collier werd door koningin Mary gedemonteerd en veranderd in een halssnoer van parels en smaragden kralen, waaraan ze ook de druppelvormige smaragden kon bevestigen. In 1935 schonk ze het aan haar schoondochter, de Hertogin van Gloucester; de huidige hertogin, Birgitta, draagt het nog steeds, in weer een aangepaste versie.
Sarpech wordt Aigrette
Inhoudsopgave
De invloed van India op de Britse juwelenmode was al vroeg merkbaar. Na de Wereldtentoonstelling van 1851 in Londen schonk de Engelse Oost India Compagnie een aantal Indiase juwelen, die zij op de expositie bewonderd had, aan koningin Victoria, samen met de beroemde en legendarische Koh-i-Noor-diamant. Hieronder bevond zich ook een aantal smaragden, die door de koningin gebruikt werden voor een parure die ze droeg tijdens haar staatsbezoek aan Frankrijk in 1855.
Een gordel met negentien smaragden bevindt zich nog altijd onveranderd in de koninklijke collectie. Deze smaragden, te kwetsbaar om te gebruiken voor andere juwelen, waren afkomstig uit de collectie van maharadja Sher Singh van Lahore en dateren uit de 17de eeuw. Oorspronkelijk waren ze gezet in een paardenharnas. Mede dankzij deze gift werd de invloed van Indiase juwelen steeds groter. De typisch in Moghul-stijl gegraveerde smaragden zouden uiteindelijk zelfs aanleiding zijn tot de zogenoemde Tutti-Frutti of Fruit Salad-juwelen, waarmee vooral Cartier vanaf de jaren twintig grote successen boekte.
Lees ook het Blog: Exotisch & kleurrijk, Tutti Frutti
Het Londense warenhuis Liberty’s importeerde originele Indiase juwelen en vanaf ongeveer 1880 werden dergelijke juwelen de grote mode in Engeland én Frankrijk. Er ontstond zelfs een wisselwerking die gedurende de periode tussen de beide wereldoorlogen een hoogtepunt bereikte.
De couturier Paul Poiret ontwierp op India geïnspireerde tulbanden voor modebewuste vrouwen, Sergei Diaghilev maakte zijn in India gesitueerde ballet Le Dieu bleu, en Hindoebruin werd een modieuze kleur. Daar tegenover stond dat Indiase vorsten juist zo westers mogelijk wilden leven. Ze legden hun traditionele kleding af en verkochten de daarbij behorende juwelen.
Een van de meest traditionele juwelen van de maharadja’s was de sarpech, een juweel dat gedragen werd op hun tulband, bezet met kostbare stenen en dikwijls aan de achterzijde geëmailleerd. Vaak werd er ook nog een witte reigerveer ingestoken. Sar betekent hoofd en pech betekent geschroefd: letterlijk dus iets dat op het hoofd wordt bevestigd.
Deze juweelvorm leverde aan het eind van de 19de eeuw inspiratie voor de zogenoemde aigrette, een juweel dat in het haar of op de hoed werd gedragen. De naam komt van het Franse woord voor zilverreiger, waarvan de veren eveneens werden gebruikt. Er was wel een verschil: de sarpech wordt door mannen gedragen, de aigrette door vrouwen, zoals bijvoorbeeld prinses Olga, echtgenote van grootvorst Paul Aleksandrovitsj van Rusland, op een foto uit 1912.
Art Deco
In de zomer van 1901 kreeg de juwelier Cartier van de nieuwe koningin Alexandra de opdracht om een collier te maken van diverse Indiase juwelen uit de koninklijke collectie, om te dragen bij drie Indiase jurken die ze had gekregen van lady Curzon, de echtgenote van de onderkoning van India. De juwelen die de koningin hiervoor uitkoos, waren oorspronkelijk echter voornamelijk voor mannen gemaakt en te zwaar om te worden gedragen bij de mode van die tijd. Daarom ontwierp Cartier een licht en elegant collier in Indiase stijl van parels en cobochon geslepen robijnen en smaragden, dat later veel door de koningin werd gedragen.
De meeste Europeanen hadden nogal groteske ideeën over India en de Indiase cultuur, ‘India is de grote onbekende, de meeste mensen hebben een beter idee van de maan‘, schijnt lady Curzon eens te hebben gezegd. Omgekeerd werd het echter de grote mode voor Indiase vorsten om reizen te maken naar Europa, waarbij ze kennismaakten met het Europese leven en zich Europees gingen gedragen en kleden. Het kopen van art-decojuwelen, dikwijls toch nog wel met een Indiase touch, hoorde daarbij.
Sita Devi
Van de verschillende Indiase vorsten die aankopen deden bij juweliers in Europa zijn de maharadja’s van Baroda en van Patiala de meest spraakmakende. Pratap Singh van Baroda was de op zeven na rijkste man ter wereld en de op één na rijkste Indiase prins. In 1943 trouwde hij met de beeldschone Sita Devi, de dochter van de maharadja van Pithapuram. Het echtpaar maakte in 1946 een trip naar Europa en vond een onderkomen in Monaco, waar de maharani tot haar dood in 1989 — afgewisseld met Parijs — bleef wonen.
Tot haar juwelencollectie behoorden belangrijke stukken van de juwelier Van Cleef & Arpels, een aantal enorme diamanten, vier complete tapijten gemaakt van parels en een zevenrijig parelcollier, dat overigens voornamelijk door haar man werd gedragen. Een snoer van 68 parels uit dit collier werd in 2007 verkocht voor bijna acht miljoen dollar.
De maharadja van Patiala, Bhupinder Singh, werd bekend om zijn extravagante levensstijl. Hij was de eerste Indiase vorst die een vliegtuig bezat en had een enorm wagenpark Rolls-Royces. Hij reisde regelmatig naar Europa en verbleef dikwijls maandenlang in Londen en Parijs. In 1925 gaf hij Cartier de opdracht om vrijwel zijn complete bezit aan Indiase juwelen om te bouwen in art-decostijl. Hiertoe behoorde ook het Patiala-collier, dat later door zijn opvolger maharadja Yadavinder Singh werd gedragen. Het wordt nog altijd beschouwd als een van de grootste en belangrijkste juwelen die ooit werden vervaardigd.
Yadavinder Singh werd uiteindelijk ambassadeur van India en overleed in die functie in 1974 in Den Haag. Het collier werd toen uitgebroken en de stenen vrijwel allemaal verkocht. In 1998 werd het platina montuur teruggevonden in een tweedehands juwelenwinkel in Londen en uiteindelijk door Cartier teruggekocht. Het werd daarna met synthetische stenen gerestaureerd en wordt sinds die tijd uitgeleend voor internationale exposities.
Lees ook van Martijn Akkerman, juwelenhistoricus en medewerker van het tv-programma Tussen Kunst & Kitsch de blogs:
Bekijk ook de gouden sieraden van Zilver.nl