In het verleden maakte het devant-de-corsage, een grote broche die middenvoor gedragen wordt, vaak deel uit van parures, maar dit indrukwekkende juweel is nog maar zelden te zien. Wel zijn er vaak kleinere broches van gemaakt die regelmatig door prinsessen en koninginnen worden gedragen. En zo leeft een spectaculair maar wat minder praktisch juweel nog voort in verschillende koninklijke collecties.
Koningin Mary
Inhoudsopgave
Koningin Mary van Groot-Brittannië (1867-1953) stond bekend om haar statige, koninklijke uitstraling en imponerende houding. Bovendien had de vorstin een levenslange passie voor juwelen. Vanaf 1911, het jaar waarin haar echtgenoot zijn vader opvolgde als koning George V, ontwikkelde ze een stijl, die ze de volgende vier decennia trouw zou blijven.
Henry Chanon, een Britse politicus die in 1938 door koningin Mary op Buckingham Palace werd ontvangen, vertelde later in zijn gepubliceerde dagboek: ‘Ze was in het blauw met letterlijk bergen juwelen, vijf diamanten colliers!’ Een jaar eerder zag hij haar tijdens de jaarlijkse koninklijke garden party, waar ze blijkbaar in het wit was gekleed: ‘Ze leek op de Jungfrau (een hoge berg in Zwitserland), wit en glinsterend in de zon.’
De koningin moest zich overigens wel enige moeite getroosten om deze grandeur uit te stralen. In verband met van nature erg dun haar droeg ze praktisch haar hele leven een pruik, zodat ze haar diademen stevig kon bevestigen. Dat was bijna een noodzaak, want het is bekend dat zij altijd dineerde in avondkleding mét diadeem, ook wanneer ze alleen was. En zelfs toen ze tijdens de oorlog min of meer was ondergedoken bij een nicht in de provincie, waar ze ondanks alle soberheid en met een sterk ingekrompen staf haar status probeerde op te houden.
De lijfjes van haar jurken moesten aan de binnenzijde voorzien worden van buckram, een met stijfsel en soms met baleinen verstevigde stof, om het enorme gewicht van haar juwelen op de borst te kunnen torsen. Het ging hierbij om de zogenaamde stomacher, die vanaf de halsuitsnijding tot bijna de taille de voorkant van de jurk bedekte. In Frankrijk sprak men van devant-de-corsage (letterlijk: de voorkant van het lijfje van de jurk), in Nederland gebruikte men naast deze benamingen ook wel het veel minder poëtische ‘borstjuweel’.
Van gouddraad tot diamanten
De stomacher vindt zijn oorsprong in Europa in de vroege 15de eeuw, toen de driehoekige voorzijde van het lijfje van een jurk versierd werd met goud- en zilverdraad en pareltjes. In de 17de eeuw droegen de dames uit de Hollandse regentenstand bij hun over het algemeen sobere zwarte kleding een kostbaar met gouddraad geborduurde ‘borst’, die op menig portret uit die tijd zichtbaar is. Het was een logisch gevolg dat in de loop van de 18de eeuw deze borst werd uitgevoerd als juweel.
De Engelse prinses Anna van Hannover (1709-1759), echtgenote van stadhouder Willem IV, droeg dikwijls een diamanten borstjuweel waarin een kroon was opgenomen, als teken van haar koninklijke afkomst. De Engelse koningin Charlotte (1744-1818), die ook wel the Queen of Diamonds werd genoemd vanwege haar enorme diamantenbezit, is soms afgebeeld met een indrukwekkende stomacher, bestaande uit aan elkaar geschakelde kleine fragmenten. Door de beweeglijkheid werd het dragen van een dergelijk juweel iets comfortabeler en nam bovendien de glinstering bij kaarsverlichting toe. Uit die tijd zijn praktisch geen voorbeelden bewaard gebleven.
Devant-de-corsage
Het devant-de-corsage bleef ook gedurende de 19de en begin 20ste eeuw in gebruik en werd gedragen door wie erbij hoorde of wilde horen. Prachtige voorbeelden zijn bekend van de leden van de Russische adel, en van de keizerinnen Eugénie van Frankrijk en Elisabeth van Oostenrijk, maar ook de leden van de Amerikaanse geldadel, zoals de Vanderbilts.
Aan het Nederlandse hof, waar men altijd iets bescheidener juwelen droeg, was het devant-de-corsage ook in gebruik. Meestal ging het dan om een groot formaat broche, die altijd precies in het midden van de borst werd gedragen. Koningin Juliana was de laatste Oranje die dit type juweel op deze wijze heeft gebruikt. Het ‘echte’ devant-de-corsage van de robijnen en diamanten Mellerio-parure is na haar nooit meer gesignaleerd.
Een exemplaar uit het bezit van koningin Emma — waarmee koningin Wilhelmina nog poseerde ter gelegenheid van haar vijftigste regeringsjubileum en dat ook koningin Juliana nog heeft gedragen — is inmiddels uit elkaar gehaald. De grote briljant uit het midden werd op de avond voor de inhuldiging door koningin Mâxima gedragen aan een diamanten rivière, en de druppelvormige hangers worden soms aan oorknoppen bevestigd. Inmiddels heeft Mâxima ook de Russische strikbroche met de roze diamanten en druppelvormige parels uit het bezit van koningin Sophie in een iets ingekorte versie gedragen — op de schouder van haar avondjurk, waardoor het eigenlijk geen devant-de-corsage meer genoemd kan worden.
[su_row][su_column size=”1/2″ center=”no” class=“”]
[/su_column] [su_column size=”1/2″ center=”no” class=“”]
[/su_column][/su_row]
De Russische strikbroche van koningin Sophie als borstjuweel bij koningin Wilhelmina (foto collectie Het Rijksmuseum) en als ‘gewone’ broche bij koningin Maxima.
Grandeur van weleer
De mooiste stomachers bevonden zich aan het Britse hof. Vooral koningin Mary droeg ze graag. Ze bezat een exemplaar met parels en diamanten uit de collectie van haar schoonmoeder, koningin Alexandra. Een tweede voorbeeld bevat delen van de Cullinan, de grootste diamant ooit gevonden, en een aantal smaragden.
[su_row][su_column size=”1/2″ center=”no” class=“”]
[/su_column] [su_column size=”1/2″ center=”no” class=“”]
[/su_column][/su_row]
Delen uit de stomacher met smaragden van koningin Mary draagt koningin Elizabeth regelmatig als broche.
De grootmoeder van de koningin, de Hertogin van Cambridge, kocht tijdens een familiebezoek aan Frankfurt ooit een lot in een liefdadigheidsloterij en won daarmee een doosje met zo’n veertig topsmaragden. Deze zogenaamde Cambridge emeralds werden uiteindelijk geërfd door een broer van koningin Mary, die ze aan zijn maîtresse schonk. Mary wist ze echter in haar bezit te krijgen en liet er onder meer de stomacher van maken. Tegenwoordig worden onderdelen van dit juweel nog gedragen door koningin Elizabeth.
Ter gelegenheid van haar huwelijk in 1893 kreeg Mary een uit drie delen bestaande stomacher van de Maharadja van Kapurthala, die ze samen met een halvemaanvormige broche in de jaren ’20 liet ombouwen tot een elegant exemplaar in Edwardiaanse stijl. In de loop der jaren is koningin Elizabeth wel eens gesignaleerd met alleen het onderste, kleinste deel als broche op haar schouder. Deze stomacher is echter nog in originele staat bewaard gebleven en werd in 2002 door de koningin gedragen tijdens het diner ter gelegenheid van haar gouden regeringsjubileum. Zij liet toen voor de tot nu toe laatste keer iets zien van de grandeur van weleer.
Lees ook van juwelenhistoricus Martijn Akkerman:
Bekijk ook de collectie van Zilver.nl:
Beste meneer Akkerman, als er delen van een juweel werden gedragen, kon men die dan zo uit elkaar halen d.m v. mechanismen of kwam daar telkens een goudsmid aan te pas?
De meeste juwelen “à double usage” zijn uit elkaar te halen met behulp van schroefjes en een kleine schroevendraaier en daarna kunnen de onderdelen gemonteerd worden op diverse mechanieken en montures. Daar hoeft in principe geen goudsmid aan te pas te komen. De juwelen van de Engelse koningin worden als dat nodig is in- en uit elkaar gehaald door haar kleedster Angela Kelly. Dat is niet altijd eenvoudig: ik heb zelf eens een diadeem in- en uit elkaar gehaald, die op tien verschillende manieren gedragen kon worden: broches, armbanden etc. En daar heb ik een middag en een flink deel van de avond over gedaan.