Al heel vroeg begon de mens met het aanbrengen van versieringen op gebruiksvoorwerpen. Wat begon met een primitief lijnenspel werden al snel mooie ornamenten en rand- en bandversieringen. Mensen houden van mooie dingen en kijken er graag naar. De edelsmeedkunst heeft in Nederland heel lang op een hoog peil gestaan. Meester zilversmeden maakten met hun hamers en ponsen uit het stugge zilver de mooiste voorwerpen. Het uiterlijk van het voorwerp van edelmetaal is verbonden met de stijl en trend van de tijd. Iedere periode heeft haar eigen kenmerken en stijl vaak met een lange overloop. Veel stijlen kwamen later opnieuw in de mode. Als je een zilver gebruiksvoorwerp met aandacht bekijkt kun je de kwaliteit, de periode en het vakmanschap beoordelen mede aan de hand van de versieringen.
Versieringen, ornamenten en graveringen;
Inhoudsopgave
Bij de verschillende stijlen horen andere versieringen. Sommige versieringen en ornamenten bleven ander raakten uit de mode, velen kwamen later terug in de Neo stijlen.
Het acanthusblad
Het blad van de acanthus, een distelplant uit het Middellandse zeegebied, wordt als motief al sinds de oudheid veel gebruikt als versieringsmotief. Het acanthusblad was het belangrijkste plantenmotief in de Griekse kunst. Acanthusbladeren als ornament komen in vele latere stijlen terug.
Ajour of opengewerkt
Het openwerken van zilver werd vroeger gedaan door middel van boren, zagen en vijlen. De zilversmid tekende een patroon van een mal op een plaat zilver. Hierna begon het boren en zagen zonder fouten te maken. Ook werd er zilverwerk gegoten met een opengewerkt patroon. Door goed naar het zilveren voorwerp te kijken kun je beoordelen of het met de hand is gezaagd, gegoten of machinaal geperst. De machinaal gemaakte stukken missen uitstraling en kwaliteit en zijn er makkelijk uit te pikken.
Baluster vorm
De baluster is sterk geprofileerde vaasvorm die veel is toegepast bij zilveren kandelaars.
Bloemen, tulpen
Toen de uit Turkije afkomstige tulpen in de 16e eeuw voor het eerst naar Nederland kwamen oogstte hij veel bewondering. In de 17e eeuw was er zelfs sprake van een ’tulpengekte’. De tulpen en bloemen liefde in Nederland is terug te zien in de vele graveringen en ornamenten met bloemen.
Bloemenmanden
Bloemenmanden en fruitmanden zijn veel gebruikte versieringen op antieke zilveren tasbeugels, chatelaines, gespen en broodmand. De bloemenmanden komen veel voor vanaf ongeveer 1780 tot 1850. Aan het begin van de 20ste eeuw zijn ze weer populair ook in sieraden.
Cannelure
Cannelures zijn dicht bij elkaar geplaatste halfronde groeven wat wij nu een ribbuis bij zilveren kandelaars noemen. De cannelures werden gebruikt in de zuilen van grote bouwwerken. Deze statige vorm werd in de 18e eeuw en later veel gebruikt bij zilveren kandelaars. Cannelures komen verder veel voor rondom de buik van antieke 18e eeuwse theebussen, trekpotjes en zilveren kelken. Ook in de Empire periode werd er veel strak en statig zilver vervaardigd met cannelures.
Cartouche
Een cartouche is de ornamentale omlijsting van een schildvorm. De versiering van de omlijsting verschilde per streek en land. In de 18e eeuw zijn er veel zilveren lodereindoosjes gemaakt in cartouche vorm.
Cupido of amor
Cupido of amor de liefdesgod in de vorm van een putto met een pijl en boog komt veel voor als versiering op zilver. Cupido’s zijn vaak afgebeeld op antieke zilveren loddereindoosjes en snuifdozen maar ook als bekroning op zilveren roomlepels en suikerstrooiers.
Dieren
Leeuwenkoppen, ramskoppen, slangen, griffioenen, fantasiedieren, fazanten en keeshonden zijn allemaal veel gebruikt om zilver mee te versieren.
Filetrand
Een filerand is een subtiele evenwijdige verlaging/ groef in het zilver, vaak langs de rand van een bestek of voorwerp. Filetranden zijn in de Empire periode veel gebruikt en werden in de 20ste eeuw weer populair.
Galerierand
Galerieranden en de luxe galerierand komen veel voor op antieke zilveren dienbladen, flessenbakken en serviezen. In de Empire periode werden er grote zilveren theebladen met, met de hand uitgezaagde opstaande randen, de galerierand. Was deze opstaande galerierand ook nog afgezet met een parelrand dan was het een luxe galerierand. Deze galerierand was tussen 1910 en 1940 weer heel populair.
Guirlandes of festoen
Een versiering soms gegraveerd vaak opgelegd in de vorm van een slinger bestaande uit bladeren, bloemen en vruchten. Guirlandes komen we vaak tegen op zilveren broodmanden, zilver bestek, strooibussen, terrines en jardinieres.
Hamerslag
In de 20er jaren van de 20ste eeuw, tijdens de Art Deco periode verschijnt de hamerslag versiering op zilver. Een patroon van kleine butsjes op het zilver oppervlak. Het is een heel herkenbaar patroon wat direct toont in welke periode het voorwerp is gemaakt. Ook wordt er zilver bestek gemaakt met geometrische patronen en hamerslag. Deze zilveren bestekken hebben hamerslag op de stelen en zijn van uitmuntende kwaliteit. Dit Art deco tafelzilver is nog steeds heel populair en wordt veel verzameld.
Knorrenrand
De knorrenrand is een rij van aaneengesloten gevulde streepjes. Knorrenranden zitten vaak langs de randen van zilveren dienbladen, voeten van mosterdpotten, kerkbekers en vazen.
Kwabmotief
Het kwabmotief is een organische vorm, een siermotief waarbij het lijkt alsof het vloeibaar is. Alsof het motief niet is gesmeed maar geboetseerd. Het ornament ziet er zacht uit met ronde plooien en uitstulpsels. Het lijkt op de binnenzijde van een schelp vermengd met diverse motieven zoals zeewezens en maskers.
De kwabstijl was een stijl uit de eerste helft van de 17e eeuw.
Meander
Het meander motief is een rechthoekig en geometrisch patroon, genoemd naar een kronkelende rivier in Lydië (klein Azië). De meanderrand, de gevlochten banden, werd veel toegepast in de Griekse bouwkunst. Op zilver zien we de meanderrand vaak op vingerhoedjes, pillendoosjes, tondeldoosjes, karaffen en odeurflaconnen uit de 2e helft van de 19e eeuw.
Medaillons
Medaillons werden vaak tussen guirlandes geplaatst: leeg, met een afbeelding of gegraveerd. Boven het medaillon zat vaak een strik. Deze versiering werd in het midden van de 18e eeuw veel gebruikt en kwam in de eerste helft van de 20ste eeuw weer terug.
Palmet
Een ornament in de vorm van een gestileerd palmblad. Dit waaiervormige palmblad zien we op zilver bestek en schepwerk gemaakt rond 1870 – 1920.
Parelrand
Parelranden waren geliefd aan het eind van de 18e eeuw en kwamen op nieuw in de mode zo rond 1880. De parelrand bestaat uit allemaal kleine bolletjes naast elkaar. Heel veel zilveren broodmanden en bonbonmanden zijn aan de bovenrand afgezet met een parelrand. Ook is er veel zilver serviesgoed met een parelrand. De 18e en begin 19e eeuwse parelrand zijn vaak met de hand gevijld de latere parelranden werden gegoten. Ook zilver bestek in model parelrand is al eeuwen zeer geliefd.
Putto
De naakte kinder- of engelenfiguurtjes, putti, zijn heel veel gebruikt als versiering van suikerstrooi- en roomlepels. Gegraveerd staan ze vaak op zilveren naaldenkokers, beursbeugels, mesheften en doosjes. Putto is afgeleid van het Latijnse woord putus wat jongetje betekent. Deze naakte jongetjes komen we als versiering tegen met en zonder vleugels.
Ranken
Versieringsmotief bestaande uit blad- en bloemranken. In deze ranken kwam ook het rozet ornament vaak voor. In het derde kwart van de 18e eeuw werd er in Nederland veel zilver gemaakt met ranken als versiering.
Reed & Ribbon motief, kruisband
Is een in Engeland veel gebruikt motief op bestek en fotolijsten. In Nederland komen we het niet zo vaak tegen. Het kruisband motief bestaat uit een gestreept patroon met om de centimeter een kruispatroon eroverheen. In de 18e eeuw werden er in Nederland broodmanden gemaakt met dit patroon langs de rand maar dan niet met een kruismotief maar met een enkele schuine streep.
Ribpatroon
Het ribpatroon was heel populair in de eerste helft van de 19e eeuw. Mesheften, naaigerei en doosjes werden vaak uitgevoerd met een ribmotief.
Rozet
Een versiering in de vorm van een klein roosje. Het rozet is vaak te zien bij de aanhechting van het houten oor van een servies of bij bonbonmandjes en broodmanden.
Stippelgravure of pointilleerwerk
Versiering in de vorm van gegraveerd puntjes die vaak per drie of gegroepeerd zijn. De stippelgravures komen we vaak tegen op klein zilver zoals naaigerei, kurkentrekkers, dopjes van parfumflesjes en pillendoosjes in de periode van 1860 tot 1880. In de 18e eeuw zien we deze techniek niet als versieringstechniek maar om initialen of een datum te ‘graveren’.
Strikmotief
Strikken zijn al eeuwen populair als versiering het is dan ook een chique en feestelijke ornament.
Tors of getorst
Een gedraaide of getorste rand of steel. Een spiraalvormige versiering.
Vissenhuidmotief
Misschien niet de juiste benaming maar degene die wij ervoor gebruiken. Een soort hamerslag maar dan veel fijner die gebruikt werd vanaf ongeveer 1900 en die we vooral tegenkomen op werk van Fans Zwollo.
Voluut
Een voluut is een krulvormige versiering die vaak op het kapiteel van een Ionische of Korintische zuil te zien was. Bij zilver zien we een voluut terug als versiering van een rand of bij zuilvormige kandelaars.
Versieringen op zilver door de eeuwen heen
De bovenstaande lijst aan versieringen is nog lang niet compleet en zal steeds worden aangevuld. Door de eeuwen heen zijn er vele stijlen en neo stijlen geweest elk met zijn specifieke kenmerken. Veel van de versieringen, ornamenten en graveringen zijn voor het eerst gebruikt in eeuwen en periodes waarvan wij het zilverwerk niet meer in de handel zullen tegenkomen alleen nog in musea. Wel zijn deze versieringen in latere periodes opnieuw populair geweest of ze zijn geliefd gebleven.
Wordt vervolgd!